Geen provincie zo verdeeld als Utrecht: 'De kloof tussen stad en platteland verkleinen, dat zal de opdracht worden'
16 maart 2023, 14:15 • 5 minuten leestijd
Utrecht - In de provincie Utrecht zijn kiezers sterk verdeeld. In geen enkele andere provincie is het verschil tussen de nummer 1 en 2 zo klein als hier, bovendien liggen de standpunten van GroenLinks en BBB op het oog mijlenver uit elkaar. Hoewel het gaat om voorlopige uitslagen, tekent zich in de provincie een scheidslijn af: de stedeling is progressief en stemt GroenLinks, in de middelgrote en kleinere gemeenten is BBB de grote winnaar. Zijn de verschillen tussen de GroenLinkskiezer uit de stad en de BBB-stemmer uit het landelijk gebied te overbruggen?
Volgens electoraal geograaf Josse de Voogd is de (voorlopige) verkiezingsuitslag de "doorbraak van de kloof tussen stad en platteland". En dat is niet alleen omdat BBB de partij is voor agrariërs en kleine dorpen "waar de bus niet meer komt", met die kiezers zou BBB niet meer dan enkele zetels winnen. De Voogd ziet een grote groep stemmers die is afgeknapt op de gevestigde partijen. Bij de NOS zegt hij over de BBB-kiezers: "Zij kunnen bij een aantal partijen landen en dat telt zich nu bij elkaar op."
"Ik vind het lastig duiden, wat zeggen de kiezers hier nu mee?", vraagt burgemeester Petra Doornenbal van Renswoude zich af. Haar gemeente, met iets meer dan 5000 inwoners, had de hoogste opkomst in de provincie. Driekwart van de stemgerechtigden in Renswoude stond in het stemhokje. Meer dan een derde van die kiezers koos voor BBB.
In provinciehoofdstad Utrecht, 30 kilometer verderop, won GroenLinks met 22 procent van de stemmen en kwam BBB niet verder dan 5 procent van de kiezers. Burgemeester Doornenbal zit op de ochtend na de verkiezingen bij RTV Utrecht aan tafel met de lijsttrekkers van BBB en GroenLinks. "Ik zie vooral een groot verschil tussen stad en landelijk gebied. En ik hoop ontzettend dat jullie in staat zijn straks om dat met elkaar te verbinden."
Winst BBB in Renswoude enorm: 'Veel proteststemmen'
Internationale trend
De afkeer van gevestigde partijen buiten de grote steden is een internationale trend. "Land voor land zie je dit gebeuren", zegt geograaf Josse de Voogd. De frustratie van die kiezers is breder geworteld dan alleen in de politiek. "Het gaat ook over de media, over universiteiten, waar de debatcentra zitten. De stad is toonaangevend."
De tegenstelling tussen stad en platteland ligt voor de hand, maar wat De Voogd vooral opvalt is dat BBB middelgrote steden weet te veroveren. "Ze hebben op veel grotere schaal weten door te dringen omdat het idee leeft: de randstad ziet ons niet, het establishment ziet ons niet. Ze hebben een hele grote groep kiezers weten te trekken. De kunst is: hoe hou je dat bij elkaar."
GroenLinks lijkt nipt de grootste partij in de provincie te worden. Daarmee ligt het initiatief voor een nieuw provinciebestuur bij lijsttrekker Huib van Essen. Hij beseft dat de verhoudingen in de Statenzaal zijn veranderd na de bulderende entree van BBB, maar "in het wezen van de democratie zitten alle belangen, alle stromingen en alle visies uit de samenleving met elkaar aan tafel om op basis daarvan goede besluiten te nemen voor onze provincie".
En dus doet Van Essen vast een handreiking naar Anton Verleun van BBB. "Ik zie er echt naar uit om samen te werken met BBB in de staten." Een coalitie-verbond tussen de twee grootste partijen ligt echter niet voor de hand. GroenLinks stuurt aan op een zo progressief mogelijke coalitie en Anton Verleun van BBB houdt zijn kaarten wat dat betreft nog dicht tegen de borst.
"We zullen zeker het gesprek aan moeten gaan", zegt Huib van Essen over de coalitievorming en de rol van BBB, "maar we moeten eerlijk zijn: er is natuurlijk een aantal onderwerpen waar BBB en GroenLinks echt anders over denken."
Dat we niet precies dezelfde visie hebben mag duidelijk zijn, maar of we er daardoor ook niet uit kunnen komen weet ik niet. Dat sluit ik zeker niet uit.
Dat BBB en GroenLinks niet overal hetzelfde over denken is duidelijk, beaamt BBB-leider Verleun. Met name als het gaat over de aanpak van de stikstofproblematiek en de gevolgen voor de agrarische sector in de provincie staan de twee grootste partijen tegenover elkaar. Maar waar Van Essen al een handreiking deed, laat ook Verleun wat bewegingsruimte. "Dat we niet precies dezelfde visie hebben mag duidelijk zijn, maar of we er daardoor ook niet uit kunnen komen weet ik niet. Dat sluit ik zeker niet uit."
Wouter wie?
Wouter Weyers zal ongeveer weten hoe Anton Verleun zich voelt. Als lijsttrekker voor Forum voor Democratie haalde hij bij de vorige verkiezingen vanuit het niets zes zetels. "Wij staan open voor samenwerking met alles en iedereen", hintte Weyers toen op een mogelijke rol in de coalitie. Weyers brak een jaar later met Forum en stapte over naar JA21. Gisteren stond hij niet op de kieslijst van JA21. Forum voor Democratie verdwijnt helemaal uit de Utrechtse provinciepolitiek.
De groep stemmers die Forum toen groot maakte, is volgens electoraal geograaf Josse de Voogd vergelijkbaar met die van BBB. "Er is een grote groep kiezers die met onbehagen leeft." Anton Verleun wil die vergelijking met FvD niet aan. "Het grote verschil is, wat we vier jaar geleden van Forum hebben gezien, dat ze overal tegen waren en overal tegenaan schopten en niet met oplossingen kwamen." Verleun wil juist aan de knoppen zitten, meebesturen.
Maar dat een deel van de BBB-stemmers ontevreden is en in sommige gevallen ook boos, ziet ook GroenLinksleider Huib van Essen. "Dat hebben we wel echt serieus te nemen." Andersom heeft BBB weinig voet aan de grond gekregen in de stad Utrecht. Verleun: "We moeten goed kijken wat de kiezer daarmee wil zeggen en hoe we beter bij elkaar kunnen komen. Hoe we de kloof kunnen verkleinen tussen stad en platteland, dat zal de opdracht worden."
