Utrecht jarig, stadsrechten 895 jaar oud

UTRECHT - Utrecht is jarig. Sinds enkele jaren viert de stad op 2 juni officieel dat de Middeleeuwse keizer Hendrik V de inwoners stadsrechten gaf. Reden voor een feestje?
De stad mag dan bijna negen eeuwen oud zijn, als woonplaats is Utrecht al veel langer in trek. In Zuilen is een stenen strijdhamer van ruim vierduizend jaar oud gevonden. Aan de zuidkant van de stad werd in 1947 het bronzen zwaard van Jutphaas gevonden, dat op 1800 tot 1500 voor Christus wordt gedateerd. De eerste bewoners stammen waarschijnlijk ook uit die tijd.

UTRECHT STAD

Op 2 juni 1122, vandaag precies 895 jaar geleden, kreeg Utrecht formeel stadsrechten. Met twee oorkondes bezegelde keizer Hendrik V speciale privileges voor de inwoners, die zich voortaan stedeling mochten noemen. Voorheen was Utrecht een verzameling buurtschappen, die nu binnen een muur verenigd konden worden. Utrecht werd de tweede stad in de noordelijke lage landen, die toen nog onderdeel van het Duitse keizerrijk waren. Voor zover we weten heeft alleen het Friese Stavoren nog oudere stadsrechten.
Het verlenen van stadsrechten betekende vooral een verschuiving van de macht. Een landheer kon er snel geld mee verdienen, maar leverde een deel van zijn zeggenschap in. De stad kreeg bijvoorbeeld toestemming om bijvoorbeeld een stadsbestuur te vormen, haar eigen rechtspraak te organiseren en belastingen te heffen. In de zestiende eeuw kwam een eind aan het feodale stelsel en daarmee ook aan het traditionele stedenrecht.

CONFLICT

De aanleiding dat Utrecht zich stad mocht noemen was een conflict. Hendrik V en bisschop Godebald van Utrecht konden het slecht met elkaar vinden en toen de keizer in paleis Lofen bij de Dom logeerde, raakten zijn hovelingen slaags met dienstknechten van de rooms-katholieke kerkvorst. De Utrechters kozen de kant van de keizer in een gevecht waarbij doden vielen.
De keizer zette Godebald gevangen en dwong hem om Utrecht speciale voorrechten te verlenen, zoals het recht om een gezamenlijke wal rond huizen aan te leggen. Ook moest de bisschop de inwoners vrijstellen van een deel van de belastingen. De afspraken liet de keizer op de twee oorkondes schrijven, waarmee de stadsrechten formeel waren bekrachtigd.

KALFSPERKAMENT

De historische documenten werden gemaakt van kalfsperkament. Het materiaal was erg duur en dat geeft aan hoe belangrijk de afspraken voor de toenmalige Utrechters waren. De stedelingen bewaarden de oorkondes onder meer in een kist in de Catharijnepoort, in een kast in de Buurkerk en later in kasteel Vredenburg.
Toch verloren de kostbare oorkondes blijkbaar hun aanzien. Dat bleek wel toen een archivaris een van de documenten ernstig verwaarloosd terugvond in een mand op de zolder van het stadhuis. Tegenwoordig liggen de stadsrechten veilig bij Het Utrechts Archief. Elk jaar rond 2 juni worden ze uit het depot gehaald en " target="_NEW">tentoongesteld.

STADSVERJAARDAG

Een aantal jaar geleden stelde de toenmalige stadspartij Leefbaar Utrecht voor om van 2 juni een jaarlijkse feestdag voor de stad te maken. De gemeenteraad stemde daar mee in en de jarenlang verwaarloosde stadsrechten kregen daarmee in ieder geval figuurlijk nog iets van hun oude glans terug.
Dit jaar wordt de stadsverjaardag nog relatief sober gevierd. Over vijf jaar is dat wel anders. Dan moet het negende eeuwfeest van de oorkondes uitmonden in een groot festival. Met recht, want het 900-jarig bestaan van een stad in Nederland is een zeldzaamheid.

Rondleiding langs negen eeuwen Utrecht

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.