Commissaris van de koning: 'burgemeester' van de provincie is vooral op de achtergrond invloedrijk

Een vergadering van de Provinciale Staten.
Een vergadering van de Provinciale Staten. © RTV Utrecht / Mark van der Wel
PROVINCIE UTRECHT - Hans Oosters wordt in februari de tiende commissaris van de koning van de provincie Utrecht sinds de Tweede Wereloorlog. En toch zullen veel mensen niet weten wat zo'n commissaris nou eigenlijk de hele dag doet. En dat is niet gek, vinden experts. Want het werk vindt juist zoveel mogelijk achter de schermen plaats. RTV Utrecht legt uit wat Hans Oosters vanaf februari gaat doen.
De belangrijkste taak van een commissaris van de koning is het leiden van de vergaderingen van het College van de Gedeputeerde Staten en de Provinciale Staten. De Provinciale Staten zijn een soort gemeenteraad voor de provincie: de leden worden elke vier jaar door het volk gekozen. Zij kiezen de gedeputeerden, die dus een beetje te vergelijken zijn met de wethouders in een gemeente.
De 'wethouders' en 'gemeenteraadsleden' van de provincie hebben regelmatig vergaderingen. En dat is waar de commissaris van de koning om de hoek komt kijken: die moet ervoor zorgen dat die vergaderingen ordelijk verlopen.

GOED BESLUITVORMINGSPROCES

Boele Staal was van 1998 tot 2007 commissaris van de Koningin in Utrecht, en daarna ook nog in Overijssel: "Je verantwoordelijk is niet zozeer te bepalen of er wel of geen rondweg aangelegd moet worden. Je verantwoordelijkheid is vooral zorgen voor een goed besluitvormingsproces."
Je verantwoordelijkheid is vooral zorgen voor een goed besluitvormingsproces.
Boele Staal, oud-commissaris van de Koningin
Harmen Binnema, docent Bestuurs- en Organisatiewetenschap aan de Universiteit Utrecht: "Net als een burgemeester probeert zoveel mogelijk boven de partijen te staan en onafhankelijk te zijn, zal een commissaris van de koning dat ook proberen te doen." Een slimme commissaris zal dus niet vaak in het openbaar op gepeperde politieke uitspraken te betrappen zijn. Binnema: "Anders kom je toch al snel in het vaarwater van een gedeputeerde."

INVLOED

Toch is het niet zo dat een commissaris geen invloed heeft. Die heeft hij of zij wel degelijk. Soms gebeurt dat direct. Zo is de commissaris ook verantwoordelijk voor sommige taken van Rijksdiensten, en speelt hij of zij een belangrijke rol bij de benoeming van nieuwe burgemeesters.
Commissaris van de Koning Willibrord van Beek bij de benoeming van burgemeester Jan van Zanen.
Commissaris van de Koning Willibrord van Beek bij de benoeming van burgemeester Jan van Zanen. © ANP

'JE STEM DOET ERTOE'

Maar ook buiten het gezichtsveld van de meeste mensen kan een commissaris veel in de pap te brokkelen hebben. Staal: "Je hebt weinig bevoegdheden. Maar als je gezag hebt weten te ontwikkelen dan doet je stem er heel veel toe. Dan komen er gedeputeerden naar je toe met de vraag 'wat vind jij?'"

DISCREET

Volgens Staal is het voor een commissaris zaak om discreet met zulke verzoeken om te gaan: "De fout die je kan maken, is dan te zeggen dat het jouw succes is. Daarover zei ik altijd: 'Een commissaris krijgt applaus als hij weggaat, niet tussendoor'. Als je een gedeputeerde voor een mislukking behoedt, en hij een mooi succes boekt, dan is het succes voor de gedeputeerde."

ACHTERGROND

Een voorbeeld van hoe een commissaris, zonder dat al teveel mensen dit weten, toch veel voor elkaar kan krijgen, is de ontwikkeling van vliegbasis Soesterberg tot natuurpark. Iets waar Staal naar eigen zeggen veel invloed had, maar dat werd pas naderhand bekend: "Tijdens de rit gingen de credits naar een platform wat er voor was, allerlei bestuurders en een gedeputeerde. Maar bij mijn afscheid, waren ze zo aardig om te bedenken dat ik daar toch wel een essentiele rol had gespeeld. En als cadeau werd er een ecoduct naar mij vernoemd."
Opening van het Boele Staal-ecoduct in 2016

'WEINIG ZICHTBAAR NAAR BUITEN'

Zulke tastbare herinneringen aan iemands tijd als commissaris als een ecoduct zijn echter zeldzaam, aldus politicoloog Binnema: "De meeste commissarissen doen volgens mij hun werk heel erg goed maar hebben niet veel achtergelaten dat zichtbaar is naar buiten toe." Niet dat zoiets slechts is, benadrukt hij: "Ik denk dat Willibrord van Beek bij de meeste Utrechters niet bekend zal zijn maar ik denk dat het een prima commissaris van de koning is geweest."

CEREMONIE

Een commissaris van de koning is dus iemand die niet teveel in het openbaar van zich laat horen en die geen vliegen afvangt van anderen. De commissaris is vooral zichtbaar als er een bijzondere opening van een pand is, en natuurlijk als de koning of koningin op bezoek komt, want de commissaris begeleidt altijd zulke bezoeken.
Boele Staal bij een bezoek van Prins Claus aan Utrecht in 1999.
Boele Staal bij een bezoek van Prins Claus aan Utrecht in 1999. © ANP
Maar, benadrukt Staal, dat is maar een klein deel van het werk: "Iedereen denkt altijd dat je de hele dag linten loopt te knippen maar da's hooguit vijf procent van je werk. Hooguit!"
Iedereen denkt altijd dat je de hele dag linten loopt te knippen maar da's hooguit vijf procent van je werk. Hooguit!
Boele Staal, oud-commissaris van de Koningin
Toch is het juist dit ceremoniële gedeelte van het werk dat het meest zichtbaar is voor de burger. Binnema: "Voor zover provinciale politici bekend zijn, is de commissaris nog het meest bekend bij inwoners. Dus hij moet wel het gezicht van de provincie zijn en bij belangrijke evenementen en gebeurtenissen dus wel aanwezig zijn."
'WAT MOETEN WE MET DIE BESTUURSLAAG?'
De commissaris van de koning is dus een soort burgemeester van de provincie. En die provincie laat tegenwoordig meer van zich horen dan vroeger, aldus Staal.
Staal was commissaris van de koningin in Utrecht van 1998 tot 2007 en dit jaar ook nog een paar maanden in Overijssel. Het verschil tussen die twee periodes zegt volgens hem veel.
De oud-commissaris haalt het voorbeeld aan van gemeentes die ruzie met elkaar hebben, zoals in de jaren negentig: "In Utrecht speelde toen de afslag van de A28 naar Zeist toe. Die moest over een stukje grond van De Bilt en dat wilde De Bilt niet. Dan moet je als provincie de knoop doorhakken. In de jaren negentig liet de provincie dat een beetje liggen. En niet voor niks dat toen ook vanuit de gemeente werd gezegd: 'wat moeten we nou met die bestuurslaag?'"

'PROVINCIE IS TERUG'

Volgens Staal is dat echter verleden tijd: "Wat ik in Overijssel merkte, is dat die rol weer helemaal terug is. Op het gebied van natuur, op het gebied van milieu, op het gebied van agrarische onderwerpen, woningbouw, verdeling van bedrijventerrein: overal zie je dat de provincie zich manifesteert en ook keuzes maakt."

BELANGRIJKE TAKEN

Als oud-commissaris van de koning(in) van niet één maar twee provincies mag het dan ook geen verrassing heten dat Staal voorstander is van het bestaan van de provincie: "Als het gaat om twee gemeentes die een meningsverschil hebben, dan ben je er niet bij gebaat als Den Haag dat moet beslissen. Ze staan er te ver vanaf, er is bureaucratie: de provincie is dichterbij."
Ook Binnema ziet nog zeker een rol voor de provincie: "Ik denk dat de provincie met bepaalde zaken rondom ruimtelijke ordening, natuur, klimaat, duurzame energie en zeker ook met verkeer en openbaar vervoer, nog wel een aantal belangrijke taken heeft."

UITDAGINGEN EN TIPS

Hans Oosters zal op zijn eerste werkdag voor een uitdaging staan. Volgens Binnema is Utrecht namelijk een verdeelde provincie, met aan de ene kant dominante steden als Utrecht en Amersfoort en aan de andere kant landelijk gebieden daarbuiten.
Binnema: "Bij de provincie Utrecht merk je wel eens dat het nog best ingewikkeld is om goed aan te geven wat je toegevoegde waarde is en überhaupt wat mensen die in de provincie wonen met elkaar verbindt." Daar ligt volgens de politicoloog een rol voor de provincie, onder leiding van de commissaris van de koning.
Staal heeft ook nog wel een tip voor de nieuwe commissaris over hoe die de afstand tot de burger kan verkleinen: vaak op bezoek gaan. "Er zijn veel mensen die willen komen kennismaken. Ik draaide het altijd om en zei 'ik kom bij u langs'. Dan weet je meteen in wat voor omgeving iemand zit."

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.