Verrassende conclusie werkgroep over stichter Veenendaal: "Het was niet Gilbert"

Een van de meest aannemelijke theorieën ontstond in de 19de eeuw door schrijver J.H. van Lennep. Hij onthulde rond 1850 dat Veenendaal ontstaan zou zijn door de komst van 300 Antwerpenaren die Gilbert van Schonebeke rond 1540 had gestuurd om hier de waterwegen te graven en turf te steken. De theorie is echter nooit bewezen.

Na het betoog van Van Lennep zijn er aan het einde van de 19de eeuw steeds meer amateurhistorici en schrijvers geweest die zich hebben gestort op verschillende theorieën over het ontstaan van Veenendaal. Ze hadden allemaal een andere uitkomst.

Om het ultieme antwoord boven water te krijgen, hebben Adri en Corrie van Silfhout van de werkgroep Geschiedenis van de Stichting Gilbertjaar 2019 onderzoek in verschillende archieven met oude handschriften gedaan. Het echtpaar kon de oude geschriften tot in detail uitpluizen, want ze zijn bedreven in het lezen van de oud-Nederlandse taal.

Na meer dan 2.300 uur van hun tijd te hebben besteed in de vele verschillende archieven van Nederland, bijvoorbeeld die van Utrecht en Arnhem, kwamen ze tot een verrassende conclusie. Gilbert van Schonebeke is nooit in Veenendaal geweest. "Uit geen enkele bron valt te herleiden dat de 300 Antwerpenaren naar het dorp zijn gekomen", vertelt Jaap Pilon, leider van de werkgroep. "En ook Gilbert heeft nooit een stap op Veenendaalse bodem gezet."

Dat de Antwerpenaar in de 16de eeuw een grote rol speelde in de veenwinning in de regio rondom Veenendaal, is algemeen bekend. Hij had een compagnie opgericht en stak de turf vooral in plaatsen boven Veenendaal. Hij gebruikte dat voor de bouw van de stadswallen in Antwerpen en de bouw van bierbrouwerijen. Maar er werd ook in veel gevallen aangenomen dat Gilbert 'dan ook gewoon de stichter is van het dorp'.

Maar met in het achterhoofd dat uit geen enkele bron blijkt dat Gilbert in Veenendaal is geweest en dat ook de 300 Antwerpenaren nooit door Nederland hebben gemarcheerd, zegt de werkgroep: "Gilbert van Schonebeke is niet de stichter van Veenendaal."

Toch staat de Vlaming, die slechts 37 jaar oud werd, dit jaar centraal in Veenendaal door de viering van het Gilbertjaar 2019. Tijdens het feest wordt het 500ste geboortedag van Gilbert van Schonebeke gevierd (hij werd geboren in 1519). Maar moet het Gilbertjaar dan wel het Gilbertjaar heten? Volgens Jaap Pilon blijft de viering relevant. "Zijn rol hier in de omgeving was groots. Om gevierd te worden, hoeft hij niet de stichter van Veenendaal te zijn. Hij heeft de regio een impuls gegeven door zijn bedrijf vanuit hier te laten opereren en het turf naar België te halen. Daardoor zijn we wie we nu zijn", wil Pilon benadrukken.

WIE DAN WEL?
Maar wie is dan wel de stichter van het dorp? "Daar gaan we de komende maanden naar kijken", zegt Pilon. De komende weken komt de werkgroep weer bij elkaar om het onderzoek voort te zetten. "Waarschijnlijk moet het ontstaan van Veenendaal een aantal jaar eerder gezocht worden dan nu wordt aangenomen. Nog voor het tijdperk van Gilbert in de regio."

Dat verhaal is te lezen in een apart verhaal dat nog geschreven wordt door de werkgroep. Wanneer dat wordt uitgegeven, is nog niet bekend.