"Geestelijke gezondheidszorg moet op de schop"

De omzet stijgt, maar de kosten en de vraag naar zorg stijgen nog veel harder, zegt projectleider Karin Lemmens van KPMG Health. "Mensen worden steeds ouder, gaan steeds meer zorg consumeren. Dat geldt natuurlijk ook voor psychische zorg. Dus de vraag stijgt, en daarnaast is de zorg in Nederland ook nog eens duur. Daar moeten we een antwoord op formuleren. In de zorg zijn de marges al veel lager dan in de profit-sector, maar nu zijn ze wel heel erg laag." Het verschil tussen de groei van de zorgvraag en de groei van het budget ligt nu onder de twee procent. Bij profit-organisaties ligt dat volgens Lemmens vaak rond de 30 procent.

Het tekort aan personeel in de sector blijft een zorgenkindje. De grootte van het probleem verschilt per functie. Zo zijn er 7 procent psychologen, 8 procent verpleegkundigen en 12 procent psychiaters te weinig.

Als oplossing wordt nu veel gekeken naar hoe meer personeel kan worden opgeleid. "Maar uiteindelijk weten we ook dat dat niet de enige oplossing is, zeker niet op de korte termijn. Je kunt de capaciteit die je wel hebt ook efficiënter inzetten. Mensen die in de GGZ terecht komen, horen die daar wel of kunnen sommige vragen ook op een andere manier opgelost worden? Kunnen we behandelingen misschien eerder afsluiten? Is de logistiek op een slimme manier georganiseerd? Daar zit ook nog veel ruimte voor verbetering."

Ook logistiek is er nog winst te behalen, aldus Lemmens. "Wat je in de praktijk vaak ziet is dat steeds meer mensen uit dienst gaan, zzp'er worden en zich vervolgens weer laten inhuren. Dat zorgt in mijn ogen ook voor een minder efficiente benutting van de bestaande capaciteit."

De grote winst in de GGZ ligt volgens Lemmens in het benutten van nieuwe mogelijkheden van de technologie. Een goed lokaal voorbeeld van innovatie is het UMC Utrecht, waar ze tegenwoordig gebruik maken van data-wetenschappers. Die kunnen zelfs helpen om agressie in de zorg terug te dringen. "Door data te analyseren hebben ze bijvoorbeeld meer inzicht gekregen op wanneer er agressie kan ontstaan. Daardoor kunnen ze vroegtijdig ingrijpen, waardoor je agressie ook voorkomt. Dat is ook een vorm van efficiënte zorg, want als situaties escaleren heb je veel meer capaciteit nodig."

Een trend in het buitenland is dat de focus meer ligt op de cliënt, en minder op de klachten. In het Italiaanse Triëst zijn bijvoorbeeld sinds 1980 psychiatrische ziekenhuizen gesloten en is er een netwerk opgezet van 24-uurs-gemeenschapscentra. De zorg draait vooral om herstel en sociale inclusie. Lemmens pleit ervoor dat dit in Nederland ook vaker gaat gebeuren. "Elk mens kent zijn complexiteiten en soms heb je daar hulp bij nodig. Maar de vraag is of je gelijk het hele arsenaal moet inzetten, of dat je gaat kijken wat hetgene is in het leven waar diegene moeite mee heeft. Je ziet soms dat iemand voor A aanklopt, en vervolgens voor A, B, C en D wordt geholpen. Je kunt veel gerichter naar die hulpvraag kijken, en dan later eventueel alsnog doorgaan als dat nodig is."

Lemmens ziet de toekomst van de geestelijke gezondheidszorg in ons land toch positief in, benadrukt ze. Maar dan moet er wel wat veranderen. "De GGZ heeft een zware tijd gehad. Het is een sector waar heel veel ontwikkelingen hebben plaatsgevonden. Bijvoorbeeld qua wetten, waar zorg verschoven is van het rijk naar gemeente. Je ziet dus ook dat het financieel heel spannend is. Er wordt soms ook wat negatief geschreven over de GGZ. Ik denk dat we in Nederland heel hard proberen om het goed te organiseren. Maar ik denk dat we vooral moeten gaan nadenken over hoe we het anders willen organiseren. Omdat de huidige manier niet houdbaar is voor de lange termijn."