Op zoek naar de beste Utrechtse oorlogsfoto's: 'Foto's van het normale leven vertellen meer dan het lijkt'

Utrechters verwelkomen geallieerde troepen op 7 mei 1945.
Utrechters verwelkomen geallieerde troepen op 7 mei 1945. © Beeldbank WO2 / NIOD
PROVINCIE UTRECHT - Vandaag wordt het startschot gegeven van 'De Tweede Wereldoorlog in 100 foto's'. In alle provincies wordt gezocht naar foto's die de oorlog het best in beeld brengen. De archieven worden doorgespit, maar de organisatie is vooral geïnteresseerd in foto's uit de oude doos op zolder. "De beelden van meisjes met vlaggetjes bij de bevrijding kennen we wel", zegt Roosje Keijser van Het Utrechts Archief. "Juist foto's van de normale dingen, van het leven dat doorging, zijn interessant."
Utrechters kunnen hun foto sturen naar een werkgroep, waarvan RTV Utrecht ook deel uitmaakt. Deze maakt een selectie van de vijftig meest aansprekende foto's uit de provincie, die vanaf 15 januari 2020 worden gepresenteerd. Uit de selecties van de provincies en de voormalige koloniën kiest een forum honderd foto's die de oorlog het meest inleefbaar maken.
"Een oorlogsfoto moet aanspreken, indruk maken, verontrusten, ongemakkelijk maken", zegt Erik Somers, projectleider bij onderzoeksinstituut NIOD. "Maar aan de andere kant is dat niet altijd het beeld dat je ziet: het is het verhaal achter de foto dat betekenis geeft aan het beeld. Ook een foto die technisch niet volmaakt is, kan door de betekenis heel sterk worden."

NORMALE LEVEN

Want een goede oorlogsfoto hoeft geen tanks, nazi's en explosies te hebben: je leert vaak ook veel van normale kiekjes. "Voor ons is een goede oorlogsfoto het normale leven in de stad", zegt Keijser. "Daarop kun je zien dat mensen anders leefden en werkten, en wat voor impact de oorlog op ze had."
"Soms zie je aan de foto zelf niet eens dat het oorlog was. Ze zeggen wel dat een beeld meer zegt dan duizend woorden, maar we hebben de woorden nodig: de context maakt het een mooie oorlogsfoto. We hebben bijvoorbeeld in het archief beelden van de burgemeester op bezoek bij een voetbalclub. Dat lijkt heel normaal, tot je de context weet dat de burgemeester een nazi is en de voetbalclub onderduikers hielp. Dan vallen weer nieuwe dingen op: de voetballers kijken de burgemeester bijvoorbeeld niet aan."
Op foto's die mensen toen niet goed vonden, staat voor ons vaak een boel interessants.
Femke Rotteveel, Fotodok
Foto's van het normale leven zijn lastiger te vinden dan actiefoto's, zegt Femke Rotteveel van Fotodok, een stichting voor documentairefotografie. "Nu hebben we allemaal altijd een camera op zak, maar in de oorlog waren fotorolletjes natuurlijk schaars. Mensen bewaarden die liever voor belangrijke dingen als de bevrijding."
Dat zijn de verhalen die we al kennen: met deze campagne hopen de organisatoren ook de onbekende verhalen te horen. "Op foto's die mensen toen helemaal niet goed vonden staat misschien toevallig iets dat voor ons interessant is", zegt Rotteveel. "Bijvoorbeeld dat de straat half verwoest was, dat er een enorme rij voor de bakker stond, of dat mensen groenten verbouwden in bloemenperkjes. Dat was vanzelfsprekend voor mensen die erbij waren, maar voor de latere generaties is dat nieuwe informatie."

BETROKKEN

Een twintiger van nu ziet in oorlogsfoto's heel andere dingen dan de 95-jarige die de foto maakte. "Vergelijk het met je oude vakantiefoto's", zegt Rotteveel. "In het begin kijk je alleen of je er zelf goed op staat. Maar als je naar foto's van tien jaar geleden kijkt, let je op andere dingen: hoe de omgeving is veranderd, hoe de kleding is veranderd. Hoe meer afstand en tijd er tussen zit, hoe meer je eigenlijk ziet."
"Met deze manier van samenstellen proberen we het publiek te betrekken bij de geschiedenis", vervolgt Somers. "We vragen mensen om ook met de ogen van nu te kijken: over tien jaar wordt er misschien weer heel anders naar gekeken."
"Wat wij hopen is dat het bijdraagt aan de bewustwording van het brede publiek. Dat werkt vooral goed met beelden van je eigen omgeving: daardoor kun je je beter inleven. Met name nu de oorlog steeds verder van ons af komt te staan, en de mensen die het mee hebben gemaakt overlijden, wordt dat steeds belangrijker."
Meer informatie over het insturen van foto's vind je op de website van het project: in100fotos.nl/utrecht.

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.