'Eikenprocessierups is eigenlijk het woord van het jaar'

PROVINCIE UTRECHT - Jeukrups, proseccorups, prinsessenrups. Henk Jans verbaasde zich in 2019 over de vindingrijkheid van cartoonisten en de media in het verzinnen van synoniemen voor de eikenprocessierups. En dat terwijl Jans al dertig jaar met de rups bezig is.
Hij was het, die al die tijd geleden een melding kreeg over een bijzondere rups. De eikenprocessierups, bleek na een controle. Al decennia niet meer gezien in Nederland. Jans zag de populatie groeien, afgelopen zomer zelfs tot extreme proporties. De rups was overal. "Eikenprocessierups is het meest gebruikte woord van 2019. En moet dus eigenlijk het woord van het jaar zijn", zegt de arts van het Kenniscentrum Eikenprocessierups.
Wat te doen bij rupsenoverlast?
Hij is een halve meter hoog, en de stapel aan rapporten over de eikenprocessierups waar Jans aan meewerkte blijft groeien. In 2019 kwam daar een rapport bij over het aantal gezondheidsklachten. Utrecht hoort bij de vier provincies met de meeste klachten. Jans: "Je kan niet uitsluiten dat zeker wel zo'n twintigduizend mensen in Utrecht, vooral in het buitengebied, met klachten rondliepen."
Was de armada van rupsen in 2019 te voorspellen? Ja en nee. De voortekenen waren er: jaar in jaar uit steeg het aantal meldingen. Jans zag sinds die eerste waarneming 30 jaar geleden de aantallen groeien. Uit Zuid-Europa trokken ze op, vanuit Brabant en Limburg wisten ze de rivieren over te steken, met een explosieve groei in de afgelopen vier jaar tot gevolg. Het waren warme, droge zomers. Het eentonige landschap met veel eiken en weinig natuurlijke vijanden van de rups hadden we al.
Stormen aan het begin van de zomer deden de rest. Nesten waaiden uit bomen, rupsen verspreidden zich over de wijde omgeving. Miljoenen irriterende brandhaartjes waaiden uit. Overmacht.

BESTRIJDING

En wie kon al die rupsen opruimen? Nou, Henk Scherpenzeel bijvoorbeeld. Al kijkt hij wel uit en laat hij de bestrijding tegenwoordig aan zijn collega's van Boomtotaalzorg uit Schalkwijk over. "Ik bemoei me zelf op de achtergrond met de organisatie. In de overall staan, met klotsende oksels, daar doe ik niet meer aan mee."
Scherpenzeel ziet erop toe dat zijn werknemers beschermende pakken dragen. Dat gebeurde niet overal. Door de enorme hoeveelheid overlast was er een tekort aan bestrijders. Ongekwalificeerde bestrijders roken hun kans. 'Je hebt er cowboys bij. Laat lekker gebeuren, die mensen in korte broek. Je lichaam reageert namelijk elke keer heftiger op die haartjes.'
'Cowboy' bestrijdt rupsen in korte broek
'Cowboy' bestrijdt rupsen in korte broek © Ingezonden foto

ONDERSCHATTING

'Op een gegeven moment was het echt gekkenhuis', zegt Scherpenzeel nu. Ondanks de toegenomen overlast in voorgaande jaren werd de eikenprocessierups door gemeenten onderschat. Begin juli bleek de overlast in veel gemeenten groot en de kosten rezen de pan uit.
"Het kan denk ik anders", zegt de boomverzorger. "Heel veel mensen hebben zich laten overvallen, veel gemeentes hebben gedacht: nou we zien het wel." In kaart brengen waar de meeste nesten zitten en bomen preventief behandelen zou al veel schelen. "Maar je moet het wel met zijn allen doen. Rijkswaterstaat doet er weinig aan, waarom? Langs de A28 bij het UMC bijvoorbeeld, daar wordt niks aan gedaan. Dat zijn best wel haarden voor vlinders en die gaan in de wijde omgeving weer eitjes leggen."
De overlast verschilde per gemeente
Knoflook zou helpen, of je moet een emmer heet water over de rupsen gooien om ze uit te schakelen. 'Willie Wortels' noemt arts Henk Jans de types die met allerlei houtje-touwtjeoplossingen komen. Hij pleit voor eenduidige informatie, dat kan namelijk ook veel werk schelen.
"Het belangrijkste is wel dat de mate waarin gezondheid negatief beïnvloed wordt, duidelijk overkomt." Met wat jeuk hoef je volgens Jans namelijk niet naar de huisarts, maar de wachtkamers van huisartsenpraktijken zaten afgelopen zomer wel vol met mensen die de haartjes op hun huid kregen. "Bij ernstige oogklachten moet je wel naar de huis- of oogarts. Maar dan heb je het aantal mensen dat de huisarts bezoekt al veel en veel lager."
De rups in optima forma
De rups in optima forma © RTV Utrecht
HOE NU VERDER?
"We zijn nu al bezig de boel voor volgend jaar vorm te geven', zegt bestrijder Henk Scherpenzeel, die ook wel de mooie kant van het probleem ziet. "Je probeert zo goed mogelijk mensen ten dienst te zijn. En als je dan een aantal nesten bij een school weghaalt en kinderen kunnen weer vrijelijk buiten spelen geeft dat toch een vormpje van voldoening. Maar het blijft een puzzel."
Onderzoeker Henk Jans verwacht dat we de eikenprocessierups het land nooit meer uitkrijgen. 'We hebben met warmere omstandigheden te maken, waarbij de rups goed gedijt. We hebben een eenzijdig landschap met veel eikenbomen en dus voedsel voor de rupsen.' Zorgen dat de overlast niet in de weg staat van wonen en recreëren is volgens Jans de missie.
Na dertig jaar is de eikenprocessierups "toch een beetje het speeltje" van Jans geworden. "Ik ben 68 nu en zal toch moeten leren genieten van het leven zonder rups. Ergens zit er ook wel ergernis in: waarom lukt het ons niet om het goed onder controle te krijgen. Maar het is anderzijds ook een interessant fenomeen: hoe is het mogelijk dat het is uitgegroeid tot zo'n komkommer waar we wekenlang mee bezig zijn?"
Tot en met 31 december blikken we iedere dag terug op een bijzonder nieuwsmoment van 2019. Uiteraard staan we stil bij de tramaanslag en we blikken terug op vrolijke gebeurtenissen.

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.