Liveblog: Rechtszaak tramaanslag Utrecht na roerige eerste dag gestopt, morgenochtend weer verder

Belangrijkste nieuws:
- Rechtszaak tramaanslag afgebroken, morgen weer verder
- Nabestaanden en slachtoffers maken gebruik van spreekrecht
- Gökmen T. zwijgt op alle vragen, steekt middelvinger op naar rechters en spuugt naar eigen advocaat

De eerste zittingsdag zit erop. Morgenochtend wordt de rechtszaak hervat, dan krijgen andere nabestaanden en slachtoffers het woord. De vader van Roos krijgt als eerste het woord.

Slachtoffers en nabestaanden maken gebruik van hun spreekrecht. "Is goed, ik zal er zijn!" Dat was het laatste bericht dat een van de dodelijke slachtoffers stuurde naar zijn zus, over de verjaardag van een van haar kinderen. Ze spreekt Gökmen T. toe en benadrukt hoeveel verdriet hij met zijn haat heeft veroorzaakt. Geen straf is wat haar betreft hoog genoeg.

Ook de moeder van de jongeman komt aan het woord. Ze vertelt dat haar zoon drugsverslaafd was en zijn leven weer goed op de rails had gekregen. Een gevoelige jongen, die zijn leven ten positieve aan het veranderen was. "Juist dan werd hij van het leven beroofd", zegt ze.

Gökmen T. komt na de schorsing weer terug de zaal in. Hij wordt ver van de nabestaanden en slachtoffers gezet, zij komen zo aan het woord. Dat T. terugkeert in de zaal is op verzoek van de spreekgerechtigden. Zij willen dat hij aanhoort welk leed hij heeft veroorzaakt.

Voor de schorsing werd de rest van het rapport van Pieter Baan Centrum besproken. Deskundigen twijfelen of een behandeling succesvol kan zijn. Het zou de narcistische stoornis van T. ook kunnen verhevigen.

Ook hebben ze niet kunnen vaststellen of T. een weldoordacht plan had en wanneer hij besloot tot zijn daden over te gaan. De combinatie van een persoonlijkheidsstoornis en zwakbegaafdheid maken het moeilijk om weloverwogen keuzes te maken. Dat zou kunnen betekenen dat T. verminderd toerekeningsvatbaar zou zijn.

Gökmen T. spuugt naar zijn eigen advocaat Seebregts als de advocaat aan de rechters vraagt om wat langzamer te lezen en simpele woorden te gebruiken. De rechters laten T. uit de zaal verwijderen.

Volgens verslaggever Riks Ozinga gebeurde het spuugincident toen de voorzitter van de rechtbank de psychologische rapportages besprak die over T. zijn uitgebracht. De advocaat vroeg "wat langzamer te praten en de zaken te bespreken op het niveau van mijn cliënt zodat hij begrijpt wat wordt gezegd". T. draaide daarop zijn gezicht richting de advocaat en spuugde.

Het Pieter Baan Centrum deed een persoonlijkheidsonderzoek waar T. gedeeltelijk aan meewerkte. Het beeld van een dwingende persoonlijkheid die geen gezag accepteert kwam naar voren. Verder een narcistische persoonlijkheidsstoornis, zwakbegaafdheid en overschatting van zichzelf en eigen capaciteiten.

Tijdens de rest van de zittingsdag toonde T. zich al volkomen respectloos. Hij maakte kusmondjes naar vrouwelijke officieren van justitie, stak zijn middelvinger op naar de rechters, noemde andere aanwezigen ketters en grijnsde naar slachtoffers en nabestaanden.

De voorzitter van de rechtbank probeert na de lunchpauze T. aan het praten te krijgen. "Er zitten hier mensen die kinderen hebben verloren, partners zijn kwijtgeraakt." T. blijft zwijgen. "Misschien is uw zwijgen wel een goed antwoord", zegt de rechter.

Op vragen van de rechter zwijgt T. alleen maar. Hoe kwam hij aan het wapen? Hoe valt zijn gezinswens te rijmen met het moorden? De verdachte houdt zijn mond.

Gökmen T. sluit op een gegeven moment zijn ogen als de rechtbankvoorzitter praat. Zijn enige reactie is een opgestoken midelvinger.

Ook over spijt of andere gevoelens wil T. niet praten. Hij laat het bij eerdere, radicale, uitingen die hij in de rechtszaal deed. "Hoe moet ik dat in verband brengen met de part-time moslim en de part-time junk?", probeert de rechter nog. Geen reactie.

"Ik heb alles voor Allah gedaan", zei T. tegen familie in de gevangenis. Hij werd afgeluisterd in de penitiaire inrichting in Vught. Uit de afgeluisterde gesprekken ontstaat het beeld dat T. het gevoel heeft door Allah te worden getest.

Hij zei in oktober 2019 te denken dat hij levenslang krijgt. Hij krijgt rust in de gevangenis, meer dan daarbuiten. Hij zegt: "Kennelijk heeft Allah het zo beschikt, ik heb er geen spijt van."

T. zou zijn leven willen beteren, dat zegt zijn broer. Hij wilde trouwen en kinderen krijgen na zijn eerdere celstraf. Hij zou zich absoluut niet aan de regels van de islam houden: Gökmen T. gebruikte drugs en was vaak dronken.

"Een part-time moslim", noemt zijn zus hem. Alleen op islamitische feestdagen trok hij een djellaba (lang loszittend gewaad) aan. Hij noemde zichzelf ook een gematigde moslim, geen radicaal.

In de gevangenis is T. mogelijk geradicaliseerd. "Er komt niemand tussen mij en god", zou hij hebben gezegd. Medegevangenen en personeel schetsen het beeld van een dwingend persoon. Ze moeten zijn naam onthouden. "Jullie komen er wel achter als ik buitenkom."

T. zat in Lelystad in de gevangenis voor een eerdere verkrachtingszaak. Ook zou hij een gevangenismedewerker een kopstoot gegeven hebben, daarvoor staat hij vandaag ook terecht.

Met zijn vingers maakte al meerdere keren een gebaar. Het viel ook de rechter op, het zou 'Allah is groot' betekenen en gebruikt worden door aanhangers van een fundamentalistische beweging, de Turkse Kaplanbeweging. Ook de broer van T. zou daar bij betrokken zijn.

Na een korte onderbreking wordt de zaak vervolgd. Bij binnenkomst kijkt T. de zaal in. "Vieze ketters", roept hij naar de aanwezigen.

De rechtbank gaat verder met informatie over wat T. heeft gedaan tussen zijn vlucht en zijn aanhouding. De broer van T. zou hebben gezegd dat hij bij een kennis zou zijn aan de Oudenoord. Een pintransactie bevestigde dat.

In een opengesneden matras bij die kennis verstopte T. het vuurwapen en de geluidsdemper. Met het wapen zijn later proefschoten gedaan door het Nederlands Forensisch Instituut. Daaruit bleek dat het om hetzelfde wapen gaat als tijdens de aanslag is gebruikt en dat het probleemloos werkte.

De kennis van Gökmen T. zag niks opvallends aan de verdachte. Hij zou zich hebben gedragen zoals altijd. Ook voor de aanslag leek er niks aan de hand. Hij ontbeet bij zijn moeder, ook zij zag niks vreemds aan haar zoon net als een neef die daar ook kwam.

Rechtbankverslaggever Riks Ozinga vat de ochtend samen op Radio M:

Na de aanslag vluchtte T. met hoge snelheid in een rode Renault Clio. Met hoge snelheid en zigzaggend tussen andere auto's vertrok hij richting de wijk Oog in Al. Hij schoot daarbij waarschijnlijk nog uit het raam en rijdt deels over het fietspad.

In de vluchtauto worden later kogelhulzen en een brief aangetroffen. "Ik doe dit voor mijn geloof. Jullie willen geloof van ons afpakken, want jullie maken moslims dood", staat erop.

De vluchtauto wordt verlaten bij de Pijperlaan. T. wordt lopende gezien op de Hovenierslaan en de Oudenoord. De politie heeft de vluchtweg goed vast kunnen stellen.

Er komt een einde aan de getuigenverklaringen. De rechter zegt dat er nog veel meer verklaringen zijn, die overeenkomen met de verhalen van anderen en de camerabeelden.

Zo beschrijven meerdere mensen hoe het wapen met de zilverkleurige loop werd doorgeladen en dat de dader een wegwerkersjasje droeg. Velen probeerden slachtoffers te helpen, maar moesten uiteindelijk zelf voor hun leven vluchten.

De rechter leest verklaringen voor van mensen buiten de tram. Zij zagen hoe een jonge vrouw vluchtte uit de tram en toen nog werd neergeschoten. Getuigen hadden niet door dat de schutter in de rode auto zat.

Een man zag T. op zich af komen. "Nu moet ik rennen voor mijn leven", zegt hij. Een andere getuige, de bestuurder van een auto, zegt dat het lijkt alsof de schutter twijfelt op wie hij zal schieten. Hij kiest uiteindelijk een andere auto.

Er is onduidelijkheid over waarom T. op sommige mensen wel en op anderen niet schoot. Een getuige vraagt zich af waarom T. bijvoorbeeld op mensen op een vuilniswagen schoot. Een oudere man in een zilvergrijze auto wordt door de voorruit twee keer beschoten. Hij overlijdt dagen later aan zijn verwondingen.

Tijdens het schieten riep Gökmen T. "Allah Akbar". Slachtoffer Mustafa Ercan zegt dat hij denkt dat T. zware middelen gebruikt en niet goed bij zijn hoofd is, want zijn daden stroken niet met het geloof.

Een ander slachtoffer beschrijft de angst en paniek die ze voelde. Toen ze de tram uitvluchtte voelde ze ineens een klap vanachter en ging ze neer. Twee andere mensen sleepten haar weg. Vitale organen zijn geraakt, ze overleeft het maar heeft zware verwondingen.

Volgens sommige getuigen kwam T. rustig over tijdens de aanslag, anderen vonden hem juist onrustig. Uit de verklaringen blijkt dat het wapen eerst leek te weigeren. Daarna schoot hij gericht op inzittenden om af en toe te stoppen en rond te kijken. Het herladen van het wapen lijkt moeite te kosten, het lukt pas na vier of vijf pogingen verklaart weer een andere getuige.

Slachtoffers hielden zich klein. Een jonge vrouw probeerde met haar telefoon de kogels af te weten, later met een tas. Het weerhield T. niet, hij schoot vier keer op haar. Ze weet het wonder boven wonder te overleven.

In de rechtszaal wordt een animatie vertoond van een reconstructie de aanslag, gebaseerd op verklaringen van ooggetuigen. De verdachte lijkt op een grote oranje robot. Te zien is hoe T. met een vuurwapen met een demper op slachtoffers schiet.

René Verschuur verloor zijn dochter Roos bij de aanslag. Gökmen T. schiet twee keer op Roos, de eerste keer was vermoedelijk al fataal. Volgens vader René spreekt er een onvoorstelbare minachting uit die actie. Bij EenVandaag zei hij daarover: "Dat zal ik hem nooit vergeven. Dan ben je echt een beest.".

Het beeld van een kille executie komt naar voren uit de reconstructie. De aanslag duurde maar iets langer dan twee minuten. De voorzitter van de rechtbank vult de animatie aan met informatie uit het politieonderzoek en het beschrijven van de chaos die ontstaat met slachtoffers binnen de tram en buiten op het plein.

De juridisch adviseur van slachtoffer Mustafa Ercan wil dat de rechtszaak uitgesteld wordt. Raadsman Karim Aachboun heeft een klacht ingediend bij het gerechtshof. Volgens Aachboun is zijn cliënt slachtoffer van poging tot moord, het OM vindt het bedreiging.

Over de klacht moet nog uitspraak worden gedaan. Het OM vindt dat het belang van de overige slachtoffers, die gebaat zijn bij een snelle uitspraak, zwaarder weegt en dat de zaak nu dus moet worden voortgezet. De rechtbank gaat daarin mee en gaat door met zaak zoals gepland. Ook de advocaat van T.,

Ercan en Aachboun spanden eerder al een kort geding aan tegen het OM omdat ze inzicht willen in de beelden van alle camera's in de tram tijdens de aanslag. De rechter besloot dat verzoek niet in te willigen.

Verdachte Gökmen T. wordt geboeid de zaal binnengeleid. Volgens rechtbankverslaggever Riks Ozinga kijkt hij met een 'smalend lachje' de zaal in. Hij wordt omringd door agenten.

De rechter zegt: "Iets in mij zegt dat we van meneer Gökmen T. niet heel veel hoeven te verwachten." Hij hoopt dat hij ongelijk gaat krijgen. De rechter zegt ook dat het een heftige zitting gaat worden.

De rechtbank in Utrecht heeft een video gedeeld over de zaak. President van de Rechtbank Midden-Nederland Julia Mendlik legt onder andere uit waarom het belangrijk is dat de zaak in de stad wordt behandeld.

Na de aanslag op 18 maart kwam naar buiten dat er teksten op het pistool van de dader stonden. Dat blijkt nu om verwijzingen naar de islam en sharia te gaan. Dat blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws.

Volgens "betrouwbare bronnen" stond deze tekst op het wapen:
"Wie Sharia volgt, gaat naar paradijs. Wie democratie volgt gaat naar hel.
Jullie maken mensen dood die moslim zijn. En Allah laat mij jullie dood..."

Op deze liveblog houden we je op de hoogte van alle ontwikkelingen in de rechtszaak tegen Gökmen T. De zitting start om 09.30 uur. Hier lees je alvast een vooruitblik op die zaak met alles wat je kan verwachten.

T. heeft alle strafbare feiten al bekend in voorbereidende zittingen. Grote vraag is nog of T. handelde vanuit geloofsovertuigingen of bijvoorbeeld een geestesziekte.