Liveblog: Opluchting in rechtszaal nadat OM levenslang heeft geëist tegen Gökmen T. voor tramaanslag Utrecht

De zitting is ten einde gekomen. Morgen gaat de rechtszaak verder. Dan zal zijn advocaat namens T. pleiten. Daarna is het laatste woord aan de verdachte zelf. De rechtbank doet dan vervolgens op 20 maart uitspraak.

"Deze strafeis is terecht. Ik ben blij en opgelucht", zei René Verschuur nadat tegen Gökmen T. levenslang is geëist. Verschuur verloor bij de aanslag op de tram zijn dochter.

Nadat de officier van justitie de strafeis bekend had gemaakt, barstte applaus los in de rechtszaal. Verschuur was een van de mensen die hard meeklapte. Levenslang is volgens Verschuur de enige optie. "Dit is ter bescherming van de samenleving."

Het OM ziet niets in het laten behandelen van T., mede omdat deskundigen van het Pieter Baan Centrum niet overtuigd zijn dat dat zin heeft. Er wordt daarom geen tbs geëist. Na het afwegen van alles, komt het Openbaar Ministerie tot de conclusie dat de enige passende straf voor T. levenslang is.

T. heeft tot nu toe niets willen zeggen over zijn daad. Van spijt heeft hij nog niets laten merken, zegt het OM.

Het Openbaar Ministerie benoemt opnieuw de impact van de aanslag. De angst en het verdriet. Ondertussen loopt de spanning in de rechtszaal op.

De vorderingen van slachtoffers en nabestaanden komen nu aan bod. Gaat in totaal om veertig vorderingen. Daarna gaat het requisitoir richting de strafeis.

Volgens deskundigen is T. geen godsdienstdeskundige, hij zou de godsdienst hebben gebruikt om een nieuwe identiteit voor zichzelf te creëren. De kans op herhaling is groot als hij geen afstand neemt van zijn overtuigingen.

De deskundigen zien aanknopingspunten voor behandeling van de narcistische stoornis, al kan die stoornis behandeling ook in de weg staan. Volgens het OM mag die mogelijkheid tot behandelen er dan wel zijn, dat betekent niet dat het ook wenselijk is.

Daarnaast ziet het OM geen enkele strafverminderende omstandigheid en zien ze een torenhoge kans op recidive. T. heeft volgens het OM geen berouw getoond en is juist trots op zijn daden.

Gökmen T. doet zich voor als vrome moslim. Toen hij onderzocht werd in het Pieter Baan Centrum bleef daar weinig van over: hij keek rokend televisie en overtrad daarmee religieuze regels. Ook legde hij het hoofd op de schouder van een vrouwelijke behandelaar zegt het OM.

Deskundigen van het Pieter Baan Centrum zien T. als licht verstandelijk beperkt, maar het kan meespelen dat Nederlands zijn moedertaal niet is. Ook legt T. moeilijk contact met andere mensen, maar de belangrijkste conclusie is dat hij zich boven anderen verheven voelt: hij heeft een narcistische stoornis. "Een op alle levensgebieden disfunctionerende man", concluderen deskundigen volgens het OM.

Volgens het Openbaar Ministerie schoot Gökmen T. bewust niet op mensen mogelijk moslim konden zijn. Hij wees wel met een wapen naar hen, maar haalde de trekker niet over.

Ook bedreiging van tramreizigers, automobilisten en omstanders vindt het OM bewezen. T. richtte een wapen op hen.

Het OM gaat in op de spaarzame verklaringen die T. wel heeft gedaan. Hij riep tijdens verhoren herhaaldelijk: "Wie zijn jullie om moslims dood te maken?" Hij wijst daarbij op vermeende misdragingen van Nederlandse militairen in moslimlanden. Volgens Gökmen T. zijn Nederland en Europa verantwoordelijk voor de dood van vluchtelingen.

Volgens het OM wijzen de verklaringen van Gökmen T. erop dat hij een terroristisch oogmerk heeft. Ook al zijn de uitspraken warrig en doorspekt met verkeerde aannames over misdragingen van Europeanen richting moslims. Dat tijdens de aanslag meermaals "Allahoe akbar" werd geroepen duidt er volgens het OM ook op dat er wel degelijk sprake is van een terroristisch motief.

Het OM vindt het bewezen dat T. meermaals moord heeft gepleegd, ook pogingen tot moord acht het OM bewezen. Uit onderzoek blijkt ook dat Gökmen T. de tijd heeft genomen om jihadistische teksten op geluidsdemper te schrijven. Dat deed hij langzaam en zorgvulgdig.

Dan de vraag of er sprake is van een terroristisch oogmerk: was het een aanslag met als doel de bevolking van een land ernstige vrees aan te jagen? Het OM haalt de moord op Theo van Gogh aan, gepleegd in een drukke straat tijdens de ochtendspits. Hetzelfde geldt voor de aanval met een mes op het Centraal Station van Amsterdam.

Het OM denkt nog zo'n twee uur nodig te hebben voor het restant van het requisitoir. Bij het binnenkomen zoekt Gökmen T. met een soort triomfantelijke blik oogcontact met nabestaande René. Er wordt wat geroepen, de rechter vraagt aanwezigen om opmerkingen achterwege te laten.

De officier van justitie vertelt over de afwegingen die zijn gemaakt om tot de strafeis te komen. Gökmen T. handelde volgens het OM met voorbedachte rade: hij had geen reden om de tram te nemen en hij had het wapen mogelijk al bij de woning van zijn moeder verborgen.

De verwondingen van de slachtoffers komen ook aan bod. Pijnlijk, maar noodzakelijk voor de bewijsvoering zegt het OM. Als de verwondingen van Roos aan bod komen kan haar vader zich niet meer inhouden: "Beest", roept hij. "Je bent zelf een beest", roept Gökmen T. terug.

Tijd om de zaak een kwartier te schorsen, zegt de rechter.

Het wapen van de schutter is onderzocht. Er werden geen oorzaken gevonden die de weigeringen verklaren. "Hij was te dom", roept een nabestaande. "Je moeder is dom", roept T. terug. De rechter maant tot kalmte.

Een tweede officier van justitie neemt het requisitoir over. Het forensisch onderzoek komt aan bod: waar kogels en hulzen zijn gevonden. Met hulp van technisch onderzoek is bepaald hoe vaak, waar en in welke richting is geschoten. Ook in de gestolen Clio lagen hulzen en een briefje.

Gökmen T. roert zich, hij maakt een soort brommende geluiden en stampt op de grond.

Justitie is er nog niet achter waar Gökmen T. het wapen en de geluidsdemper vandaan haalde. T. wilde daar nog niks over zeggen. De rechter deed maandag ook nog een poging, maar ook toen zweeg de verdachte.

Het OM vertelt over de verklaringen van politie en andere hulpverleners als ze aankomen bij de tram. Ze zijn geschokt, maar ondernemen meteen actie. Bij drie slachtoffers heeft reanimatie dan geen zin meer.

Slachtoffers en omstanders zijn dan compleet ontredderd en verward, zegt het OM. Ze zoeken steun bij elkaar. Omdat nog onduidelijk is hoe groot de dreiging dan nog is, gaat het dreigingsniveau voor terreuraanslagen omhoog, straten in Utrecht zijn snel leeg.

De officier van justitie put uit dezelfde getuigenverklaringen van de politie waar de rechter maandag ook uit citeerde. Dat maakt ze niet minder indrukwekkend. Een automobiliste vertelt hoe Gökmen T. op haar afrent en ze moet schuilen achter een auto. Ze hoort hem "Allahoe akbar" roepen gevolgd door gedempte schoten. Mensen die Eline in veiligheid brengen moeten haar achterlaten, om te rennen voor hun eigen leven.

T. negeert Eline dan verder maar schiet op auto's om zich heen. Hij lijkt soms te twijfelen waar hij op zal schieten, zeggen getuigen. Lisa wist te ontsnappen uit de tram, maar als ze ter hoogte van het tankstation loopt rijdt T. langs in de gestolen Clio. Hij stopt en schiet weer op haar.

Er wordt weer een animatie vertoond, nu van wat er zich buiten de tram afspeelde. Gökmen T. klimt uit de tram, richting auto's. Hij schiet in het rond en vlucht met een rode Renault Clio richting Oog in Al. Hij stopt nog eens om door het open portier raam te schieten.

Het OM vertelt dat T. om 10.42 uit de tram springt, slechts twee minuten na het begin van de aanslag. Getuigen beschrijven hoe de gewonde Eline wordt geholpen en in veiligheid wordt gebracht, juist op het moment dat Gökmen T. naar buiten springt.

Aan de hand van getuigenverklaringen vertelt het OM nu over de aanslag. Gökmen T. trekt snel na binnenkomst in de tram zijn wapen, zet het op het achterhoofd van een passagier, maar het wapen weigert in eerste instantie dienst. Dat gebeurt later nog meerdere keren.

"Allah Akbar", roept T. tijdens het schieten. Een van de slachtoffers trekt al snel aan de noodrem, een andere passagier trapt een ruit in. Eline vlucht uit de tram maar verzwikt haar enkel en wordt in haar rug geschoten. Andere passagiers proberen haar weg te slepen en in veiligheid te brengen. T. neemt de tijd om rustig zijn wapen te herhalen.

De paniek in de tram is dan groot. Omdat de noodrem is ingedrukt werken alleen de deuren aan de rechterkant terwijl de passagiers juist aan de linkerkant proberen te vluchten. Uiteindelijk weet een passagier een raam in te trappen terwijl T. dichterbij komt. De passagier laat anderen voorgaan, als hij uiteindelijk zelf naar buiten gaat schiet T. hem door het opengetrapte raam met een schot dood.

Het OM is begonnen. Volgens de Officier van Justitie zijn er vanaf dag één beelden te zien van de schietpartij, en heeft Gökmen T. ook meteen zijn daden bekend. Toch zijn er nog veel vragen.

Een reconstructie wordt getoond, dezelfde die maandag aan bod kwam. Het OM leidt de beelden in met wat T. daarvoor deed. Hij gaat rond 08.30 uur langs bij de bakker, daarna ontbijten bij zijn moeder. Hij laat zijn fiets achter en om 10.40 uur stapt hij in Kanaleneiland in de tram van Nieuwegein naar Utrecht.

"Hoi, hoi", zegt Gökmen tegen het publiek als hij de rechtszaal wordt binnengeleid. Hij moet het requisitoir van het OM bijwonen in de zaal.

De zaak is vandaag nogal uitgelopen, als het OM het hele requisitior wil houden wordt het een latertje. In dat geval komt de strafeis pas in de avond.

De juridisch adviseur van Mustafa heeft het woord weer overgenomen. Net als de andere slachtoffers eist ook Mustafa een schadevergoeding. Opvallend is dat Aachboun ook voor zichzelf 50.000 euro declareert, bovenop de 100.000 euro schadevergoeding voor Mustafa.

Dat is volgens het OM niet in verhouding met wat andere slachtoffers eisen. Zo vroegen de zwaargewonde Melanie en Eline 40.000 en 100.000 euro.

Het OM gaat ook in op de 'onzorgvuldige wijze' waarop justitie zou zijn omgegaan met Mustafa. Daar is het OM het niet mee eens, Mustafa zou hen juist hebben bedankt voor de manier waarop het contact verliep, daar is Aachboun niet van op de hoogte. Het OM voegt een mailwisseling die dat moet bewijzen toe aan het dossier.

Mustafa richt zich tot T. "Heb je mij herkend? Hij vraagt naar de beweegredenen van T. "Heb je dan helemaal geen wroeging? Ik wil antwoord!

Gökmen T. weigert antwoord te geven op de vragen van Mustafa. Hij gaapt.

Voor het OM aan het woord komt ligt Aachboun de schadeclaim van zijn cliënt Mustafa toe. Hij heeft ook een nieuw verzoek: Mustafa wil T. toch nog toespreken, in het Turks. Hij wil daarbij Gökmen T. ook in de ogen aan kunnen kijken.

Dat mag van de rechter, mits Mustafa geen vragen stelt. Een tolk moet zorgen dat de toespraak ook voor de andere aanwezigen te volgen is. De advocaat van de verdachte vraagt of er niet gescholden gaat worden.

De zaak tegen Gökmen T. kan verder. De wrakingskamer ziet geen vooringenomenheid bij de strafrechter. De beslissing om het verzoek tot aanhouding op de eerste zittingsdag te behandelen was een procesbeslissing, geen vooringenomenheid en niet in strijd met het aanhoudingsprotocol.

De strafrechters nemen zo weer plaats in de rechtszaal. Dan is het aan het Openbaar Ministerie om het requisitoir te houden. Volgens planning hebben ze daar vier tot vijf uur voor nodig, de strafeis laat dus nog wel een tijd op zich wachten.

De wrakingskamer doet zo uitspraak over het wrakingsverzoek van juridisch adviseur Aachboun. Ze beginnen met de uitspraak dat het wrakingsverzoek ingediend had mogen worden en dat ook op tijd is gebeurd.

Namens een deel van de slachtoffers zegt advocate Arlette Schijns geen afbreuk te willen doen aan de rechten van Mustafa, tegelijkertijd hoopt ze wel dat rekening wordt gehouden met de belangen van de overige slachtoffers.

Het aanhoudingsverzoek had maandag kunnen gebeuren, de wrakingsactie leidt tot boosheid en onbegrip bij de slachtoffers. Het is een verkapte manier om de zaak uit te stellen, denken ze.

Volgens advocaat Bosch is het verzoek simpelweg te laat en voldoet het ook nog eens niet aan de regels. Het wrakingsverzoek had maandag gedaan moeten worden op het moment dat de rechter besliste om de zaak niet uit stellen, zoals Aachboun wel wilde. De rechter had ook geen andere keuze, met zoveel andere belanghebbenden, zegt de advocaat.

De wrakingskamer wil nog eens horen van Aachboun waarom de kwestie van zijn cliënt zo dringend is dat de betrouwbaarheid van de rechters in het geding is. De juridisch adviseur herhaalt dat de beschuldiging poging tot moord moet zijn, geen bedreiging. "Ik ben er van overtuigd dat T. nu niet lekker zit", zegt hij. Hij wijst daarmee op verklaringen die Mustafa zou kunnen geven.

De advocaat van Gökmen T. zegt niks van enige vooringenomenheid gemerkt te hebben, integendeel: de rechtbank heeft de lat erg hoog gelegd om elke schijn te voorkomen. De slachtofferadvocaten vragen vijf minuten tijd om tot een reactie te komen. De zaak wordt gepauzeerd.

De rechters vragen in een schriftelijke reactie om het verzoek van Aachboun niet ontvankelijk te verklaren. De wraking heeft invloed op de zaak tegen Gökmen T.

Slachtoffer Mustafa kan het trauma van de aanslag niet verwerken, zegt Aachboun, zolang niet erkend wordt wat hem is overkomen. Justitie zou daarbij aanwijsbare fouten hebben gemaakt.

De juridisch adviseur startte een Artikel 12 procedure om ervoor te zorgen dat de zaak tegen Gökmen T. zou worden uitgesteld. Volgens Aachboun hebben de rechters in de zaak die aanhouding willens en wetens genegeerd. Het verzoek is volgens hem niet behandeld en daarmee heeft de rechtbank het Openbaar Ministerie geholpen en is de onpartijdigheid in het geding. Hij wil dus dat de rechters van de zaak worden gehaald.

Het wrakingsverzoek wordt behandeld in de rechtszaal. Drie rechters die deel uitmaken van een vaste groep wrakingsrechters zijn opgeroepen. Zij moeten oordelen over de rechters die de zaak van Gökmen T. behandelen.

Gökmen T. volgt de zitting in een andere ruimte, ook aan hem kunnen vragen gesteld worden. De gewraakte rechters kiezen ervoor om niet zelf aanwezig te zijn tijdens de behandeling.

Het duurde langer dan gedacht om rechters bij elkaar te krijgen die de wraking moeten behandelen. Gaat nog een kwartier duren, zegt een bode van de rechtbank.

"Het is ongehoord wat hier gebeurt", zegt advocaat Wendy van Egmond. Ze vertegenwoordigt een aantal nabestaanden en een slachtoffer dat de aanslag overleefde. "Dat je wraakt, dat recht heb je. Maar dat had al gemoeten aan het begin van de week."

"Toen hebben ze niet de moeite genomen om daadwerkelijk op de zitting te verschijnen, wat ik al respectloos vind", vervolgt de advocaat. Volgens Van Egmond komen Aachboun en zijn cliënt dan ook nog te laat op een planningsbijeenkomst. "Dan ga je nu wraken ten koste van alle mensen die hier al zijn in dit emotionele proces. Ik snap niet dat je dat kan."

Aachboun wil de rechtszaak tegen Gökmen T. uitstellen, omdat hij en zijn cliënt alle beelden uit de tram willen inzien. Dat verzoek werd, net als het verzoek om alle beelden uit de tram te zien, afgewezen. Het OM noemt Mustafa volgens Aachboun ten onrechte geen slachtoffer van poging tot moord, maar slachtoffer van bedreiging.

Om 10.30 uur neemt de wrakingskamer zitting in de rechtszaal. Dan kan de juridisch adviseur opnieuw zijn verhaal houden. Daarna beslist de wrakingskamer of zijn verzoek terecht is.

De rechters zijn gewraakt door juridisch adviseur Aachboun. Volgens zijn cliënt Mustafa haalde T. ook de trekker over toen hij op hem richtte, maar het wapen weigerde. Volgens het OM klopt dit niet en was er alleen sprake van bedreiging.

Het wraken van rechters gebeurt als de onpartijtigheid van rechters ter discussie staat. Andere rechters, de wrakingskamer, bekijken of het wrakingsverzoek terecht is. Dat gebeurt zo snel mogelijk, maar in dit geval loopt het proces loopt vertraging op tot wel een halve dag. Als het wrakingsverzoek gegrond wordt verklaard, moeten andere rechters de zaak overnemen.

Aachboun wraakt de rechters omdat hij vindt dat er sprake is van partijdigheid. Onder het publiek heerst grote verontwaardiging. Advocaten stormen woedend op Aachboun af, noemen het verzoek kansloos. De zitting wordt geschorst voor overleg.

De eerste spreker is Lisa, zij ontsnapte op het nippertje aan de tramschutter. T. volgt de zaak vanochtend in een andere ruimte. "Ik vind het jammer dat hij hier niet bij zit", zegt Lisa. Maar ik hoop dat er iets tot jou doordringt."

Ze noemt T. een vuil stuk stront en bedankt het slachtoffer dat aan de noodrem trok. "Hij is ook mijn held", zegt ze en wenst alle nabestaanden sterkte toe.

De zitting is nog niet begonnen, maar de zaal stroomt vol. Een van de sprekers vandaag is Mustafa Ercan, bijgestaan door zijn juridisch adviseur Karim Aachboun.

Ze zijn verwikkeld in een strijd met justitie. Ercan is overtuigd dat T. ook de trekker overhaalde toen hij zijn wapen op hem richtte, maar dat het wapen weigerde. Hij wil camerabeelden inzien omdat te bewijzen. De rechter bepaalde onlangs dat Ercan niet álle beelden mag inzien.

De eerste twee dagen van het proces tegen T. verliepen tumultueus. Maandag zette de voorzitter van de rechtbank T. de zaal uit nadat de Utrechter zijn eigen advocaat had bespuugd. Dinsdag liet hij T. opnieuw verwijderen. Dat gebeurde nadat hij luidruchtig en provocerend had gereageerd op de slachtofferverklaring van een van de trampassagiers, die de aanslag ternauwernood had overleefd. Toen de jonge vrouw zich emotioneel tot hem wendde en zei: "Gökmen, je hebt me niet verslagen", riep hij "Jammer, jammer!".

Het waren de eerste woorden die T. in de rechtszaal sprak. Wel glimlachte hij regelmatig als slachtoffers en nabestaanden vertelden over hun angst en verdriet en stak hij op de eerste dag van de strafzaak zijn middelvinger op naar de voorzitter van de rechtbank. Volgens deskundigen is T. verminderd toerekeningsvatbaar. Zij hebben tbs geadviseerd.

Rechtbankverslaggever Riks Ozinga volgt het proces. Op Twitter doet hij verslag.