Proces MH17 van start: 'Ik denk dat ik erop ben voorbereid, maar kan het niet garanderen'

"Voor mij is het ontzettend belangrijk dat er een strafzaak plaatsvindt en dat er een uitspraak komt, dat daders en betrokkenen hun straf krijgen, hoe lang het ook duurt. Anders vind ik geen rust", zegt Evert van Zijtveld uit Vleuten. Hij verloor zijn twee kinderen en schoonouders bij de ramp.

Van Zijtveld volgt de zaak met andere nabestaanden via een livestream in het NBC Congrescentrum in Nieuwegein en de volgende dag in de extra beveiligde rechtbank bij Schiphol, waar de rechtszaak wordt gehouden. Hij is blij met deze eerste stap, maar weet ook dat het moeilijk zal worden.

"Ik heb 5,5 jaar geleden mijn kinderen die op vakantie zouden gaan met hun oma en opa, naar Schiphol gebracht. 's Middags hoorde ik dat het toestel was neergestort. In het begin zocht ik naar antwoorden, ik kon vaak niet slapen. Ik heb alle gruwelijke beelden en foto's gezien op het internet. En nu komt alles weer terug. Ik denk dat ik erop ben voorbereid, maar kan het niet garanderen."

Ook voor Piet Ploeg uit Maarssen die bij de ramp zijn broer, schoonzus en neef verloor, is dit proces enorm belangrijk. "Ik heb met veel nabestaanden jaren naar deze rechtszaak toegeleefd." Hij is zich ervan bewust dat de drie Russen en Oekraïner die verdacht worden van het neerhalen van MH17 waarschijnlijk niet uitgeleverd zullen worden aan Nederland.

"Maar het gaat ons ook om nieuwe informatie die naar boven kan komen. We willen weten wat er werkelijk is voorgevallen, wie erbij betrokken was, wat de rol van Rusland is et cetera. Informatie die voor nabestaanden heel belangrijk is. En we willen erkenning van de rechter."

Het OM heeft vier verdachten aangeklaagd voor de MH17-ramp. Bij de strafzaak in Nederland wordt minstens één verdachte vertegenwoordigd via een advocaat. "Het is een ingewikkelde zaak", legt de Utrechtse strafrechtadvocaat Willem Jan Ausma uit.

"Er zijn verschillende politieke krachten die een rol spelen. Ik denk niet dat de verdachten hier in Nederland voor de rechter zullen verschijnen. De meesten zien het als een politiek circus. Dus ook al komt het tot een veroordeling, het is maar de vraag of ze daadwerkelijk achter de tralies belanden."

De laatste zittingsdag is op 27 maart, maar de kans is groot dat het proces langer gaat duren. Hoe lang precies, is volgens Ausma lastig te voorspellen. "Het hangt af van wat de advocaten gaan doen. Als er nader onderzoek komt, kan het nog een hele tijd duren. Het kan zijn dat advocaten meerdere getuigen willen horen. Het lastige is ook dat de verdachten een verschillende rol hebben. Als een militair een gruwelijk bevel van zijn opdrachtgever moet uitvoeren, wiens schuld is het dan?"

"Het is een gigantisch onderzoek. Er ligt een groot dossier met onder andere beelden van reconstructies en foto's. Alle nabestaanden hebben spreekrecht. Dan heb je ook nog alle schadeclaims. Het kost veel tijd om alles te behandelen", aldus Ausma.

Ploeg snapt dat het politiek gevoelig ligt, maar hoopt wel dat de verdachten zich verdedigen. "Ook al duurt het daardoor langer, het is belangrijk voor de geloofwaardigheid van het proces."

Van Zijtveld is het daar volledig mee eens. "Dat het daardoor langer duurt, nemen we maar voor lief. En als ze bij verstek worden veroordeeld, is dat het gevolg van hun eigen keuze." Toch denkt hij wel dat ze uiteindelijk voor het hekje komen te staan. "Ook al proberen sommige landen uitlevering van verdachten te voorkomen, uiteindelijk worden ze wel opgespoord als ze naar het buitenland gaan."

Het leven van Ploeg, die tot 2014 wethouder was in Stichtse Vecht, is enorm veranderd sinds de ramp. "Je belandt in een wereld waar je voorheen geen weet van had. Geopolitieke conflicten, juridische verhoudingen. Ik werk nu fulltime voor Stichting Vliegramp MH17, waar ik voorzitter van ben. Het is nu mijn beroep. Dat is wel pijnlijk soms, maar dat wordt minder. Na verloop van tijd ga je er op een rationele manier naar kijken."

Wel mist Ploeg zijn broer heel erg. "Onze band was zoals de meeste broers en zussen dat hebben. We zagen elkaar niet vaak, maar als we elkaar zagen, was het altijd goed. Mijn ouders zijn vorig jaar overleden, dat maakte het wel extra moeilijk. Afgelopen vijf jaar kwam de mantelzorg op mij neer. Ik was dagelijks met hen bezig. Een periode in mijn leven die ik het liefst had willen delen met mijn broer."

Wat volgens Ploeg wel in positieve zin is veranderd, is de band met de dochters van zijn broer. "Ik had weinig contact met mijn nichtjes, maar dat is sinds MH17 helemaal veranderd. Ze zijn heel sterk. Ik ben beretrots op hen."

Ook op Van Zijtveld heeft de ramp veel invloed gehad. Hij richtte een fonds op ter nagedachtenis van zijn kinderen, met als doel kwetsbare kinderen in Nederland te helpen. "Ik ben anders in het leven gaan staan. Ik moest mezelf resetten om te overleven. En ik moest een doel zoeken, een andere manier om invulling te geven aan het leven."

Die invulling vond hij in het fonds: "Ik heb mijn beide kinderen verloren en dacht: hoe kan ik hen omarmen? Hoe kan ik hen iets geven voor de toekomst, iets waarmee ik ook hun idealen kan vormgeven? Het fonds is nu heel succesvol. Het is fijn te ervaren dat het goed wordt opgepakt."

Dit voorjaar wordt door het Nederlands Forensisch Instituut een laatste poging gedaan om de twee Nederlandse slachtoffers te identificeren van wie tot nu toe niets was teruggevonden: Gary Slok (16) en Alex Ploeg (58). Er is nieuw DNA-onderzoek mogelijk waaruit een DNA-match kan ontstaan. Piet Ploeg, de broer van Alex, is al een jaar op de hoogte van dit nieuws en staat er met een gemengd gevoel in.

"Op persoonlijk vlak is dit heel ingewikkeld. Mijn broer leeft niet. En dan komt er straks een DNA-onderzoek, waarbij botfragmenten verloren gaan. Identificatie zónder iets te krijgen. Er komen geen stoffelijke resten van mijn broer waar ik afscheid van kan nemen. En het overlijden van mijn ouders vorig jaar maakt het extra moeilijk. Zij hebben nooit afscheid van hem kunnen nemen. Hoe belangrijk en waardevol dit proces ook is, het verandert voor ons niks aan de situatie."

Van Zijtveld kan zich dit gevoel heel goed voorstellen. "Wij hebben zelf maanden op de identificatie gewacht van onze kinderen. Tot in oktober was er nog niets gevonden. We hadden er al rekening mee gehouden dat er niks meer zou komen, dat alles verbrand zou zijn in de enorme vuurzee. Kort daarna zijn er een paar botstukjes gevonden. Maar als er helemaal niks is, is afscheid nemen nog zwaarder."

Ook al is het moeilijk voor Ploeg "wat het precies met mij gaat doen, daar kom ik halverwege dit jaar achter", hij vindt het wel belangrijk dat dit proces zorgvuldig wordt doorgezet. "Ik hoop niet dat ze stoppen na twee identificaties. Als er nog stoffelijke resten liggen van andere slachtoffers, is het belangrijk dat die geïdentificeerd worden. Ze moeten terug naar de families waar ze thuis horen."

Maandagochtend start de MH17-rechtszaak in het Justitieel Complex Schiphol in Badhoevedorp. Het volledige proces zal via een livestream overal ter wereld te volgen zijn. De rechtbank verwacht veel belangstelling uit binnen- en buitenland. Nabestaanden kunnen het proces volgen vanuit het NBC Congrescentrum in Nieuwegein.