WOII in foto's: Langs de Grebbelinie viel ineens wat te beleven

Als Duitsland op 1 september 1939 Polen binnenvalt is het Nederlandse leger al bezig de landsverdediging in stelling te brengen. Enkele dagen eerder is de algehele mobilisatie afgekondigd.

De Grebbelinie wordt bemand door 50.000 militairen. Bij die eeuwenoude waterlinie moet, als het echt zover komt, de zwaarste strijd geleverd worden, bepaalt de legertop. Johan Lagerweij uit Renswoude was toen negen en vertelde in 2017 in Gouden Tijden op RTV Utrecht hoe het normaal zo rustige dorpje door die beslissing op slag veranderde.

"Ik kwam uit school en het dorp was zo vol! We zagen overal militairen, trekkarren met mitrailleurs erop, paarden, kanonnen, motoren, auto's. Voortaan liepen we niet meer binnendoor naar school, maar via de grote weg, want daar viel nu wat te beleven. We hadden nog nooit zoiets gezien. Het was druk en het stonk overal: naar paardenstront, naar tuigen en naar zweet!"

De militairen brengen de Grebbelinie in gereedheid en veel van hen moeten opnieuw leren marcheren, schieten, en handgranaten gooien. Ze worden ingekwartierd in boerderijen, fabriekshallen en lege scholen in de omgeving.

De eerste nacht brengen vijfentwintig militairen de nacht door in de boerderij van Lagerweij en er werden 22 paarden gestald. Daarna moeten ze een ander heenkomen zoeken, want de koeien en de varkens moeten weer terug in hun stal.

Het werk aan de linie maakt indruk op de kinderen in de omgeving. Ze speelden alles wat ze leerden onmiddelijk na, weet Johan Lagerweij nog.

"Wij bouwden 's avonds met onze overbuurjongens onze eigen stelling. We groeven een slootje en dekten dat af met oude planken en schotten, waar we aarde overheen gooiden. We maakten schietgaten voor pijl en boog en een schuilkelder. Dat keken we allemaal af van de loopgraven vlakbij. We hebben best een hoop schik gehad, want we wisten totaal niet wat er nog ging komen."

Het leven ging ondanks de ingrijpende militaire aanwezigheid gewoon door, zegt Lagerwij. Maar na verloop van tijd wordt de sfeer grimmiger.

"Er hing een bepaalde spanning. Dat kon je merken als mijn vader voor het eten hardop bad. Dan bad hij ook voor de veiligheid en de vrede, en de bewaring van hogerhand. Dat waren woorden die hij voor die tijd niet gebruikte, dat hadden we wel in de gaten."

De mobilisatie duurt uiteindelijk acht maanden. Dan breekt de oorlog uit en op 11 mei bereiken de Duitsers de Grebbelinie. Van het voor die tijd moderne kanon op de foto, een 'stuk van 10 Veld', heeft Nederland er op dat moment 52 tot zijn beschikking.

Op 13 mei helpt de artillerie een aanval van de Duitsers bij Scherpenzeel af te wenden, maar dat voorkomt niet dat later die dag De Grebbeberg moet worden opgegeven. Na de capitulatie maken de Duitsers gretig gebruik van de vuurmonden bij de verdediging van de Franse kust.

Van de Nederlandse officieren eisen de Duitsers een erewoordverklaring dat ze zich niet tegen de bezetting zullen verzetten. Nog geen zeventig officieren blijven trouw aan hun militaire eed en laten zich liever afvoeren in Duitse krijgsgevangenschap.

De overige militairen die de strijd hebben overleefd en niet krijgsgevangen zijn genomen worden naar huis gestuurd. Nederland is weer gedemobiliseerd. Vanaf nu maken de Duitsers hier de dienst uit.

Bekijk hieronder het verhaal van Johan Lagerweij over de mobilisatie in Renswoude.