Rechtbankpresident ziet nog geen criminelen vrijuit gaan door corona

Volgens een vertrouwelijk politierapport wachten landelijk inmiddels ruim 40.000 strafzaken op behandeling, schrijft NRC vandaag. De nieuwe korpschef van de Nationale Politie, Henk van Essen, zegt in de krant dat de Nederlandse rechtbanken zo snel mogelijk weer moeten openen, omdat verdachten nu vrijuit dreigen te gaan.

Maar de rechtbanken hebben al besloten dat de rechtspraak vanaf 11 mei weer zoveel mogelijk wordt hervat. Landelijk is afgesproken dat strafzaken daarbij prioriteit krijgen. De meeste zaken bij de civiele rechter en de bestuursrechter zijn de afgelopen maanden gewoon afgehandeld, maar dan schriftelijk en telefonisch.

Het gerechtsgebouw aan het Vrouwe Justitiaplein in Utrecht hangt inmiddels vol met plexiglas schermen. Bij binnenkomst wordt met felgekleurde banen de looprichting naar de verschillende rechtszalen aangegeven. Geblokte linten moeten zorgen dat bezoekers en medewerkers niet te dicht bij elkaar komen. Medewerkers van de rechtbank hebben deze oplossingen zelf bedacht en gemaakt, omdat de de belastingbetaler uiteindelijk voor de kosten opdraait.

Maar achter de schermen zijn nog veel meer voorbereidingen getroffen om over anderhalve week weer zoveel mogelijk strafzaken op een veilige manier af te kunnen handelen. Zo is inmiddels ervaring opgedaan met het horen van verdachten via een videoverbinding, zodat zij niet naar de rechtbank vervoerd hoeven te worden. Dat is ook voor de verdachte veiliger en maakt afstand houden in de rechtszaal eenvoudiger. Publiek zal voorlopig niet worden toegelaten.

Verder worden mogelijk na 11 mei ook 's ochtends vroeg en 's avonds rechtszittingen gehouden. Daarover wordt op dit moment druk overlegt met advocaten en het Openbaar Ministerie, dat de zaken bij de rechter moet aanbrengen. Het zal in ieder geval met hetzelfde aantal rechtbankmedewerkers moeten gebeuren. "We kunnen niet zomaar een blik nieuwe rechters opentrekken. Ook bij ons zijn er mensen die verkouden zijn of tot een risicogroep behoren", zegt Julia Mendlik.

Met videoverbindingen ging het de afgelopen weken geregeld mis. Soms kwamen ze niet tot stand of vielen ze weg. Andere keren had de PI een ander tijdstip gepland en een videoverbinding duurt maximaal drie kwartier. Ook is het lastig voor advocaten om cliënten op afstand onder vier ogen te kunnen spreken. Maar de president is er trots op dat de rechtbank er ondanks alle gebreken mee aan de slag is gegaan, anders waren er nog meer zaken blijven liggen. En als een zaak niet goed inhoudelijk kan worden behandeld door problemen met de verbinding, wordt die uitgesteld.

Volgens Julia Mendlik hebben de strafrechters de periode dat de rechtbank dicht was nuttig gebruikt. Zo hebben zij veroordelingen waartegen hoger beroep is aangetekend thuis achter hun bureau afgehandeld. De grote achterstand die er voor de crisis was, is daardoor helemaal weggewerkt. Ook zijn veel nieuwe rechtszaken voorbereid, zodat ze straks snel op een zitting kunnen worden behandeld.

Het aantal te behandelen zaken is inmiddels wel een flinke stapel geworden, erkent Mendlik, "maar we kunnen met een schone lei beginnen." Door de coronacrisis is wel de criminaliteit heel erg afgenomen en valt de toename van strafzaken relatief mee. "Die cijfers zijn ook behoorlijk indrukwekkend. Minder mensen op straat, geen café's open. Dat heft elkaar weer een beetje op."

Dat criminelen door de enorme vertraging in de lopende strafzaken vrijuit gaan, is volgens de rechtbank nu niet aan de orde. De gedetineerde verdachten in deze zaken zijn de afgelopen weken allemaal binnen de wettelijke termijn voor de rechter verschenen.

De president van de rechtbank vindt het desondanks ook voor de verdachten belangrijk dat hun zaak zo snel mogelijk inhoudelijk wordt behandeld. Het is belangrijk dat zij weten hoe hun toekomst eruit ziet, ook als het vonnis voor hen minder positief uitvalt. "Dan weten ze wel hoe ze verder kunnen met hun leven."

Op het hoogste niveau is er nu overleg, ook met de minister, om te kijken hoe het gaat met alles wat er nu wordt gepland. Dat moet moet stap voor stap worden gedaan, zegt Mendlik. Uiteindelijk kan het vertrouwen van de burger in de rechtspraak onder druk komen te staan, maar zij rekent op begrip van de burger voor deze situatie waar iedereen mee te maken heeft.

Die burger zal de rechtszaken dus voorlopig niet zelf kunnen bijwonen. Om de openbaarheid van de rechtspraak te waarborgen zullen journalisten zoveel mogelijk tot zittingen worden toegelaten. Zaken waarvoor veel belangstelling van het publiek is, zullen als dat mogelijk is live via internet worden gestreamd. Dat gebeurde vorige maand al met de uitspraak in de zaak tegen Gökmen T., de dader van de tramaanslag.

"Er wordt weleens gevraagd waarom de bouwmarkt open is en de rechtbank niet", vertelt Mendlik. "Ik begrijp waar het vandaan komt, maar vind het wel een wat manke vergelijking. Wij zijn niet als een winkel, wij dwingen mensen om naar de rechter toe te komen en willen kunnen garanderen dat dat op een veilige manier gebeurt. Dat is een heel andere situatie dan dat je naar de Ikea wilt, waar mensen vrijwillig in de rij gaan staan."