Waarom is het RIVM opnieuw de kop van jut en demonstreren de boeren in De Bilt?

Eerst dat voerverbod. Want wat is er ook alweer aan de hand? De minister wil een tijdelijk verbod van september tot en met december op het geven van eiwitrijke (kracht)voeders aan koeien. Eiwit bevat namelijk stikstof. Het idee is dat een koe die minder eiwit krijgt, minder stikstof uitstoot in de mest. Zo moet er minder stikstof in de natuur terechtkomen zodat er weer gebouwd kan worden.

Boeren zijn tegen. Zij zeggen dat het aanpassen van de voeding slecht is voor het dier. Thomas Schonewille van de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht legt uit wat er gebeurt als koeien minder eiwit krijgen. "De koe die geeft minder melk. Dat is de belangrijkste reactie. En een eventueel langetermijneffect kan zijn dat de koe een beetje vet wordt. Dat kan ertoe leiden dat de koe gevoeliger is voor stofwisselingsstoornissen zoals de slepende melkziekte."

En de maatregel kost de boeren geld, zegt Schonewille. "Men heeft gedacht: de auto's hebben hun bijdrage geleverd want die mogen maar 100. Maar dat levert geld op voor de gemiddelde autogebruiker want het kost minder brandstof. En nu moeten de boeren een bijdrage leveren. Maar hen kost het geld."

Maar waarom staan de boeren vandaag dan bij het RIVM en niet bij het ministerie van Landbouw in Den Haag? Mark van den Oever van Farmers Defence Force hoeft daar niet lang over na te denken: "Ze zijn weer aan het sjoemelen. Ze hebben twee rekenmachines: één voor de stad en één voor de boeren."

Die opmerking van de FDF-voorman slaat op een onthulling van nieuws- en actualiteitenprogramma EenVandaag over een berekening rondom de verbreding van snelwegen.

Het kabinet vroeg het RIVM om te berekenen hoeveel minder stikstof er wordt uitgestoten doordat we tegenwoordig allemaal 100 rijden op de snelweg. Die stikstofwinst werd landelijk bekeken. En het Rijk wil die gecreëerde stikstofruimte gebruiken voor de bouw van woningen én de verbreding van snelwegen.

Maar bij de berekening van de stikstofschade door de verbreding van snelwegen kijkt het RIVM alleen naar de stikstofneerslag van auto's die zich binnen vijf kilometer van een natuurgebied bevinden, ontdekte het TV-programma.

Oftewel: de stikstofwinst van de snelheidsverlaging op de snelweg wordt zo ruim mogelijk (landelijk) bekeken, terwijl de schade die een verbreding van de snelweg aanricht zo klein mogelijk (vijf kilometer afstand) wordt ingeschat. Advocaat Marieke Kaajan, specialist in Natuurbeschermingsrecht noemde dat al 'niet houdbaar'. "Ik denk dat je je daarmee te rijk rekent en dus stikstofruimte op papier creëert die er feitelijk niet is."

Het RIVM verdedigde in een reactie tegenover EenVandaag het rekenmodel voor het wegverkeer. Dat zou betrouwbaar en nauwkeurig zijn. De vijf kilometer grens zou gelden omdat bij een grotere afstand te onduidelijk wordt waar de stikstof vandaan komt. En, zei het RIVM, het model was een keuze van de ministeries van Economische Zaken en Infrastructuur.

Dat laatste argument schoot Farmers Defence Force in het verkeerde keelgat. Van den Oever: "Iedereen verschuilt zich achter elkaar. Ze zeggen dat ze een onafhankelijk instituut zijn. Maar het heeft niks met wetenschap te maken en het heeft niks met onafhankelijkheid te maken als iemand anders voor ze bepaalt."

Een onafhankelijke commissie die onderzoek deed naar de rekenmethodes van het RIVM deelde de kritiek. "Een boer in de buurt van De Peel moet de stikstof afkomstig van zijn bedrijf tot in Drenthe uitrekenen", aldus commissievoorzitter Leen Hordijk. "En voor een weg stop je na vijf kilometer met rekenen. Dat is in onze ogen niet verdedigbaar."

Die commissie was in de rest van het rapport (.pdf) overigens positief over het RIVM. "De data, methoden en modellen die worden ingezet zijn, ook in internationaal perspectief, van voldoende tot goede kwaliteit en daarmee geschikt voor het meten en berekenen van de concentratie en depositie van stikstofverbindingen."

Het kabinet wil na de zomer pas reageren op de kritiekpunten van de commissie onder leiding van Hordijk.

Dat niet alle kritiek op het RIVM hout snijdt, werd vorig jaar duidelijk. Toen stonden de boeren ook bij het wetenschapsinstituut. Dat zou niet transparant genoeg zijn en haar rekenmethodes niet laten checken.

Veel van de argumenten van de boeren kwamen toen uit een video van het Mesdag-Zuivelfonds. Die belangenvereniging van melkproducenten claimde dat het RIVM de stikstofdeposities verkeerd had berekend.

Toen de club eenmaal de modellen van het RIVM had gekregen, ging het zelf eens rekenen. Het fonds kwam op veel lagere cijfers uit maar moest die korte tijd later intrekken. Er was een fout gemaakt.