woensdag 7 oktober 2020, 12.00 uur

Nieuwe energieplannen: democratische doorbraak of problematisch probeersel?

Foto: Beeldbewerking RTV Utrecht

De provincie is voor de RES in drie stukken gehakt met een stukje Gelderland erbij. Foto: Beeldbewerking RTV Utrecht

De gemeenteraad van Montfoort stemde in Utrecht als enige tegen de RES.

Hoe werkt de Regionale Energie Strategie

De provincie is voor de RES in drie stukken gehakt met een stukje Gelderland erbij.

1/4

Geschreven door
Roel Breet

PROVINCIE UTRECHT - De conceptplannen voor nieuwe zonnepanelen en windmolens in de provincie stuiten meerdere raadsleden tegen de borst. Hoewel nagenoeg alle gemeenteraden in de provincie Utrecht de afgelopen weken instemden met de Regionale Energie Strategie (RES), blijkt de invloed als raadslid erg beperkt in de zoektocht naar locaties voor groene energie.

Meerdere raadsleden klagen daarover tegen RTV Utrecht. Ook vanuit de wetenschap zijn er twijfels over de manier van werken. "Vanuit de democratische vertegenwoordiging is dit een problematisch concept."

Wat gebeurt er precies?
De RES bepaalt waar in de toekomst windmolens en zonnepanelen komen in onze provincie. Dat beleid kent een andere manier van werken dan in een gebruikelijk gemeenteraadsvoorstel. De plannen die voorliggen worden samen met de wethouders van andere gemeenten geschreven in een regionale samenwerking.

In onze provincie zijn dat de U16, de regio Amersfoort en de regio FoodValley. Iedere regio heeft een eigen voorzitter. Daarnaast zitten ook nog de gedeputeerde van de provincie en vertegenwoordigers van het waterschap aan tafel.

De provincie is voor de RES in drie stukken gehakt met een stukje Gelderland erbij. | Foto: Beeldbewerking RTV Utrecht

Nadat uit het overleg een plan naar voren is gekomen gaat iedere bestuurder terug naar de gemeenteraad en Staten die daar een oordeel over mogen vellen. Ze stemmen dan over een stuk dat niet alleen voor hun gemeente van belang is, maar ook van die van andere gemeenten. Een stem voor of tegen heeft daarom andere waarde dan bij een voorstel dat zich normaal binnen de eigen grenzen afspeelt.

Montfoort
In de provincie wordt het systeem van de RES het beste zichtbaar in de gemeente Montfoort. Daar zit de enige gemeenteraad in de U16 die het concept-plan heeft afgewezen. Een meerderheid van de raad heeft grote zorgen over de komst van meer zonnepanelen en windmolens in het open en landelijke gebied bij de gemeente.

Onder aanvoering van coalitiepartij VVD wordt de wethouder nu op pad gestuurd naar minister Eric Wiebes van energie om te melden dat de gemeente niet meedoet met het opwekken van 1,8 terawattuur (TWh) van de U16-gemeenten. Maar wat de gevolgen van die boodschap zijn is niet duidelijk.

VVD-raadslid Frank van Rooijen, die het woord voerde in het debat van 28 september, heeft niet de illusie dat het een wezenlijk verschil gaat maken. In zijn spreektekst noemde hij het hele proces 'ondemocratisch' en de invulling van het klimaatakkoord zou 'vooraf bepaald' zijn. "Het argument dat ik de laatste tijd vaak heb gehoord is dat de RES toch wel doorgaat, dat onze invloed niet aanwezig is", vertelde hij in de raad.

Wij hebben in ieder geval nu een signaal gegeven."
VVD-raadslid Frank Van Rooijen uit Montfoort stemde tegen

"Het is dan goed om te weten dat er geen wet is die onze RES-regio verplicht te handelen", vervolgt de VVD'er. "Het geheel is gebaseerd op de dreiging van de Rijksoverheid om in te grijpen als we zelf niets doen. Dit is dus een dreiging zonder wettelijke basis."

Of er nu geen windmolens of zonnepanelen komen in Montfoort, kan Van Rooijen niet zeggen. "Wij hebben in ieder geval nu een signaal gegeven. Op het moment dat wij dingen opgelegd krijgen vanuit het Rijk of de provincie kunnen wij tenminste zeggen dat we het er niet mee eens zijn."

Amersfoort
De raad van Amersfoort stemde wel voor het merendeel in met de RES. Ook het CDA, zij het met flinke tegenzin. "Je plaatst jezelf buiten de orde als je tegen duurzaamheid bent", zegt raadslid Alex Engbers. En daar zit volgens hem ook het grote probleem. "De redenering is, we moeten de ijsberen beschermen. En dat is waar, er moet nu zeker iets gebeuren. Maar de manier waarop is echt gekluns."

Tijdens de behandeling sprak hij zijn grote verbazing uit over de beperkte machtspositie van de gemeenteraad. Hij vindt het eng dat niemand hem kan uitleggen wie er verantwoordelijk is op het moment dat het misgaat zodra de komende maanden de windmolens en zonnepanelen definitief op de kaart worden ingetekend.

Het is volstrekt onduidelijk wie er verantwoordelijk is."
CDA-raadslid Alex Engbers uit Amersfoort weet niet waar hij voor heeft gestemd.

"Het is fietsen met losse handen", concludeert Engbers. Hij weet nief goed of hij de wethouder hierover kritisch kan bevragen de komende maanden. "Wat er nodig is voor een gezonde democratie is dat je in boosheid politici moet kunnen wegstemmen. Maar dan moeten die mensen ook verantwoordelijkheid dragen en het is in de RES volstrekt onduidelijk of dat zo is."

De CDA'er heeft geen flauw benul waar hij precies voor heeft gestemd. "Draagt Amersfoort nu meer verantwoordelijkheid omdat we de helft van de inwoners in onze regio hebben? Of is de gemeente voor een zevende verantwoordelijk omdat we met 7 gemeenten in onze RES zitten? Niemand kan mij daar opheldering over geven."

Democratisch problematisch
Harmen Binnema, universitair docent aan de Universiteit Utrecht, begrijpt de scepsis van de gemeenteraadsleden. Er is sprake van "een lappendeken", waardoor de raad minder invloed heeft en de wethouder niet direct aansprakelijk is omdat hij ook verantwoording moet afleggen aan de buurgemeentes in zijn eigen RES-regio.

Dat hoeft niet per se erg te zijn, want samenwerken in dit soort verbanden is volgens Binnema een heel goed uitgangspunt. In de dichtbevolkte provincie Utrecht loop je immers snel op elkaars bestuurlijke tenen. Maar de universitair docent vindt het voor de directe volksvertegenwoordiging wel een democratisch en problematisch concept.

Vanuit de directe democratische vertegenwoordiging is het wel een probleem."
Harmen Binnema, universitair docent bestuur en beleid aan de UU

"Aan de ene kant is het democratisch, want belanghebbenden hebben volop aan tafel gezeten", aldus Binnema. "Maar vanuit directe democratische vertegenwoordiging is het wel een probleem, want wanneer je komt bij de vraag of je voor of tegen bent, dan betekent het niet zoveel. Dat bewijst het voorbeeld in Montfoort."

Meer samenwerken
Plannen voor windmolens en zonnepanelen zijn daarin niet uniek in dit soort samenwerkingen. Binnema verwijst naar soortgelijke constructies. Het meest actuele voorbeeld is de Veiligheidsregio Utrecht, die bepaalt dat strakke coronaregels niet alleen in de drukke stad moeten worden nageleefd, maar ook in een dunbevolkte plattelandsgemeente. Ook de Regionale Uitvoeringsdienst, de RUD, is op die manier uitbesteed.

Als iedere gemeente daar eigen beleid op hanteert is dat al snel te duur of te kleinschalig, en dus wordt er samengewerkt. Het nadeel is dat de invloed op deze diensten voor een democratisch gekozen raadslid ook hier wordt ingeperkt, omdat de wethouder die hij of zij controleert niet volledig verantwoordelijk is.

De gemeenteraad van Montfoort stemde in Utrecht als enige tegen de RES.

In sommige gevallen ligt die taak zelfs bij de provincie en moet de raad communiceren met Provinciale Staten om iemand ter verantwoording te roepen. De Staten zijn anders qua zetelverhoudingen opgebouwd en dus kan die kritiek van een raad anders interpreteren of worden genegeerd.

Wondermiddel of gedrocht?
De vraag is nu of de RES de doorbraak gaat geven in de oude discussie voor nieuwe wind- en zonlocaties. Heiligt het doel (meer groene energie) de middelen (het beperken van democratische invloed)?

"Ik zie de RES niet als het wondermiddel", aldus Binnema. "Het gaat in gemeenteraden nog steeds veel gedoe opleveren, want het is niet voor niets dat er naast land nog veel meer windmolens in zee worden gezet. Maar de tijd zal het leren."

Bij het CDA in Amersfoort wordt de komende maanden met argwaan naar de RES gekeken. "In heel veel regio's gaat het best goed", zegt Alex Engbers als hij over de provinciegrenzen heenkijkt. "Maar bij een aantal gemeenten in Utrecht gaat het gewoon niet lukken. En dan gaat er van bovenaf worden ingegrepen."

Bij Montfoort voelen ze de hete adem ook in de nek, al denkt de VVD dat de gemeente zelfstandig ook prima energieneutraal kan worden. "We hebben tijdens de behandeling ook besloten om een energietuin op te richten op een voormalige vuilnisbelt", zegt Frank van Rooijen. Ook wijst hij naar het industrieterrein waar een groot zonne-energieproject loopt op een bedrijventerrein.

Dat is volgens Van Rooijen het bewijs dat er genoeg alternatieven zijn voor Montfoort. "We willen wel, maar niet op de manier waarop."

Hoe werkt de Regionale Energie Strategie

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail naar nieuws@rtvutrecht.nl.