De 'nachtmerrie' van de vervuilde Westdijk lijkt voorbij: hij wordt ein-de-lijk opgeruimd

© RTV Utrecht
BUNSCHOTEN-SPAKENBURG - De sanering van de Westdijk is na vier jaar bakkeleien over vervuilde grond en wie daar verantwoordelijk voor is eindelijk gestart. Waterschap Vallei en Veluwe heeft de ruim 32 miljoen euro kostende opdracht aan Boskalis gegund, die met voorbereidingswerkzaamheden is begonnen. Afhankelijk van de heftigheid van het stormseizoen worden de eerste delen van de dijk in november of december afgegraven.
"Voor iedereen bij het waterschap is wat hier gebeurd is een ware nachtmerrie", beschrijft projectleider Erwin Klerkx van het waterschap het dijk-debacle. Wat ooit als schone, circulaire oplossing begon, werd al snel een vervuilde operatie.
Verslaggever Jordi de Jong over de vervuilde Westdijk en de start van de werkzaamheden

Thermisch gereinigde grond

Het begon allemaal in 2016. Als onderdeel van het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma werd de Westdijk versterkt. Een twee kilometer lang gedeelte van de dijk werd opgeleverd met 120.000 ton, ofwel 4000 vrachtwagens aan thermisch gereinigde grond (TGG). Deze gereinigde grond werd destijds gezien als goede opvulling van bijvoorbeeld dijken, geluidswallen en wegen.
Thermisch reinigen is een van de manieren waarop ernstig vervuilde grond kan worden schoon gemaakt. Het reinigingsbedrijf haalt bijvoorbeeld olieresten, benzeen en andere organische verontreinigingen uit de grond door die in een oven te verhitten. Thermisch gereinigde grond is hiervan het eindproduct. Het gebruik van TGG is inmiddels omstreden omdat de reinigingsmethode niet altijd het gewenste effect blijkt te hebben.

Gereinigde grond bleek vervuild

Dat was ook het geval in Bunschoten. In het najaar van 2016 werden de sloten schoongespoeld, omdat er hoge concentraties zout en sulfaat in gevonden werden. Harde regen zorgde ervoor dat de TGG langs de Westdijk in het water spoelde. Zo kwamen zware metalen en zouten in de bodem en het grondwater en daarna ook in het oppervlaktewater terecht.
Een jaar later bleek uit grootschalig bodemonderzoek van Vallei en Veluwe dat de TGG inderdaad vervuild was en dat de grond niet aan wet- en regelgeving voldeed. In het zand zaten meer en andere zware metalen dan op het bijgeleverde certificaat van leverancier ATM Moerdijk was aangegeven. Het waterschap stelde aannemer FL-Liebregts aansprakelijk en de Inspectie Leefomgeving en Transport legde aan ATM een dwangsom op.

Zware metalen en GenX

De zaak zorgde ervoor dat de gemeente Bunschoten in 2017 al eens eerder terugkwam van zomerreces, waarbij de verantwoordelijk wethouder een motie van wantrouwen overleefde. Half november 2017 besloot de gemeente op haar beurt om het waterschap aansprakelijk te stellen. Als het waterschap voor 1 maart 2018 geen plan van aanpak indiende en de grond niet voor 1 november 2018 had afgegraven, zou de gemeente een dwangsom van 150.000 euro per week opleggen, met een maximum van 750.000 euro.
Half mei 2018 werd duidelijk dat de grond nog vuiler was dan gedacht. De Westdijk bleek niet alleen verontreinigd te zijn met zouten en zware metalen; ook werd er benzeen en de 'potentieel zeer zorgwekkende stof' GenX aangetroffen. Hoewel er volgens de GGD nauwelijks gezondheidsrisico's voor mensen waren, wilde het waterschap geen risico nemen en besloot het op 4 juli 2018 om de grond af te graven. Dat lukte echter niet voor november dat jaar, waarna het gemeentebestuur hoorde dat het saneren pas in 2019 van start kon gaan.

Raad van State

Ook in 2019 liet het waterschap weten dat de gestelde termijnen niet haalbaar waren, waardoor de gemeente de deadlines beide keren nog eens met een jaar verlengde. Het dispuut belandde zelfs bij de Raad van State, die eind april dit jaar oordeelde dat de gemeente inderdaad een dwangsom van 750.000 euro aan het waterschap mocht opleggen, maar dat het tot 1 november 2021 de tijd krijgt om de Westdijk te saneren. Daar heeft de gemeente inmiddels zelf nog twee maanden extra uitstel bij opgeteld.
1 januari 2022, dat is nu dus de datum waarop de dijk echt schoon moet zijn. "Ik ga ervanuit dat we dat nakomen", aldus projectleider Klerkx. Maar een kleine klus is het niet. "Het is gewoon een jaar werk voor ons, absoluut", stelt collega-projectleider Kevin van den Borne van Boskalis.

Gefaseerd afgraven

"Een aantal bewoners zullen volgende week al brieven ontvangen met uitnodigingen om nulmetingen te laten plaatsvinden", vertelt Klerkx. Tijdens de metingen wordt bepaald hoe de situatie van omliggende huizen en percelen op dit moment is, om bij eventuele schade tijdens de werkzaamheden te kunnen bepalen hoe en wat er vergoed moet worden. "Mochten er onverhoopt schades optreden, weten we hoe we moeten handelen."
Na de nulmetingen kan in november of december, afhankelijk van de heftigheid van het stormseizoen, begonnen worden met afgraven. "We gaan dat gefaseerd doen", vertelt Van den Borne. "De dijk wordt in twaalf compartimenten opgedeeld en we gaan als een treintje aan het werk."

Zand uit de zandbak

Het eerste compartiment wordt op de kruising bij de Fokjesweg aangebracht. Na de eerste 60 à 70 centimeter dikke oppervlaktelaag van klei af te graven, kom je bij de verontreinigde TGG. "Dan plaatsen we damwanden, gaan we bemalen om de waterdruk te verlagen en graven we de TGG af."
Daar komt dan schoon zand uit het IJsselmeer voor in de plaats. "Dat hebt u mogelijk zelf ook in de zandbak liggen. Geen viezigheid, nee, absoluut niet", lacht Van den Borne. "Na het terugbrengen van de kleilaag gaan we door naar het volgende compartiment."

Najaar 2021 is de klus klaar (als alles meezit)

De TGG wordt vervolgens met vrachtwagens richting de Eem gereden, waar Boskalis begin volgend jaar een laad-/losvoorziening aanbrengt. Daar worden de eerste ladingen TGG met schip afgevoerd. Daardoor is de Fokjesweg en het stuk van de Fokjesweg en de Westdijk richting de Eem op dat moment alleen nog bereikbaar voor bestemmingsverkeer.
Hoewel 1 januari 2022 nu als harde deadline geldt, wil het waterschap de klus nu wel voor eens en voor altijd zo snel mogelijk klaren. "Ik denk dat iedereen erg blij is als dit is opgelost", aldus Klerkx over de schoonmaakoperatie. Als alles meezit, verwacht het waterschap in het najaar van 2021 klaar te zijn.

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.