Daklozenopvang Utrecht buigt, maar breekt niet onder toenemende druk
UTRECHT - "De koffie is lauw", mompelt vrijwilliger Eline tegen niemand in het bijzonder als ze van de keuken naar de kantine loopt. Even daarvoor is ze aangesproken door een Poolse gast van daklozenopvang De Stadsbrug in Utrecht over de koffie. Twee tellen later is ze weer terug. "Lauw betekent blijkbaar dat de koffie op is in het Pools."
De druk op de opvang voor dak- en thuislozen is bijzonder hoog. Dat zei wethouder Maarten van Ooijen afgelopen week in een vragenuurtje met de Utrechtse gemeenteraad. De opvang is normaal gesproken alleen voor daklozen die binding hebben met Utrecht. Door de coronacrisis is sinds half december iedereen welkom. Er is vooral een toename aan gastarbeiders uit Midden- en Oost-Europa die door de coronacrisis plots dakloos zijn en niet naar huis kunnen.
De Stadsbrug is een locatie van WIJ 3.0 waar normaal gesproken alleen overnacht wordt tijdens de koudweerregeling, wanneer de gevoelstemperatuur onder het vriespunt zakt. De voorziening is bedoeld voor mensen die normaal gesproken geen aanspraak maken op een slaapplek.
"Er melden zich individuen en groepen mensen die we niet eerder hebben gezien, met name arbeidsmigranten", zegt Van Ooijen daarover. "We worden geconfronteerd met een druk die we niet eerder hebben gezien." Volgens de wethouder kan het daarom voorkomen dat er onvoldoende slaapplaatsen zijn.
Meer mensen, meer middelen
Grote witte baard, grote handen, grote neus: alles aan Gerrit is groot, net als zijn verhalen. Vraag hoe hij dakloos is geworden en hij wil best even het radioverslag van FC Twente tegen Sparta Rotterdam stilzetten om te vertellen de verkoop van kerstbomen en zijn tijd in Cuba ("prachtig land, met de grootste biodiversiteit ter wereld") en Bonaire. Gerrit werd heel rijk en ook weer arm.
Sommige verhalen van Gerrit moeten met een korreltje zout genomen worden, zegt coördinator Harry Troost, maar tussen de regels door vertelt Gerrit over zijn scheiding, een vrijwillige opname bij een psychiatrische instelling en de verkoop van zijn bedrijven.
Hij leeft alweer een paar jaar op straat. Na omzwervingen door het hele land komt de voormalige ondernemer uiteindelijk in Utrecht terecht. "Ja hoe raak je hier verzeild? Je neemt de trein en stapt ergens uit. Als het geld op is, kom je niet meer weg." In Utrecht is de opvang het best geregeld, zegt Gerrit. Helemaal in vergelijking met steden als Deventer en Leeuwarden. "Dat komt denk ik ook omdat er hier meer mensen zijn. Dan zijn er ook meer middelen."
Dat de opvang in de stad goed is, beamen coördinator Harry Troost en manager Radouan Menni van De Tussenvoorziening. Zij horen verhalen dat daklozen elkaar aanraden om naar Utrecht te gaan. Troost: "In Amsterdam en Rotterdam zit het nokvol, mensen gaan uitzwerven." In Utrecht zit het ook vol, maar kan de opvang het aan. Vanavond worden in heel Utrecht ongeveer 190 mensen opgevangen. Normaal gesproken zijn dat er negentig tot honderd.
Menni vertelt dat Utrecht wil zorgen dat iedereen binnen kan slapen. "Vandaar dat we ook de mogelijkheid hebben om op te schalen, zoals nu. Het contact met de gemeente verloopt fijn. De lijntjes met de organisaties zijn kort." De mannen hebben nog niemand hoeven weigeren. Troost: "Eén keer hebben we drie veldbedjes extra moeten neerzetten, maar een dag later waren die alweer weg."
Echt niet elke dag hommeles
In de kantine zitten om 17.30 uur vooral mannen uit Midden- en Oost-Europa. Ze kijken tv, praten wat, een van hen speelt een schietspel op zijn laptop. Een aantal gastarbeiders is door de coronacrisis hun baan kwijt geraakt. Werkgevers zorgen vaak voor huisvesting waardoor ze in sommige gevallen van de één op de andere dag op straat staan.
Manager Menni zegt het knap te vinden dat zijn medewerkers met de verschillende culturen om kunnen gaan. De Oost-Europeanen zijn "mensen zoals jij en ik", zegt Menni. "Ze zijn hier gekomen om te werken." Ook zijn er uitgeprocedeerde asielzoekers. Helemaal probleemloos verloopt het niet: soms zijn er spanningen. Troost vergelijkt het met een kroeg waarin vijftig man een maand lang samen zijn, dan ontstaat er wel eens ruzie. Menni: "Maar het is echt niet elke dag hommeles."
Om 18.00 uur moeten alle gasten het gebouw verlaten. Medewerkers controleren het gebouw, vrijwilligers bereiden het avondeten voor. Rond 18.45 uur mogen de gasten weer naar binnen. Bij de ingang vormen ze een rij, en wordt iedereen gefouilleerd door twee beveiligers. Troost: "We willen geen wapens binnen."
Dat verloopt meestal rustig. "Soms is er één zo blauw als een aap", zegt medewerker Tom. Die wordt er dan snel uitgepikt. Tom laat een man die voor het eerst is, zien hoe alles werkt. Hij vertelt dat nieuwelingen altijd eerst langs de Happy Nurse gaan: een inpandige verpleegkundige die gratis beschikbaar is voor alle gasten. Zo krijgt de organisatie een beeld van de bewoners. Eenvoudige kwaaltjes worden ook behandeld, zoals pijnlijke voeten. Bij ernstigere problemen zorgt de verpleegkundige voor een doorverwijzing.
Laatste bezittingen
Coördinator Harry Troost gaat voor naar de opslagruimte. Hier kunnen gasten hun persoonlijke bezittingen een maand lang opslaan. Als voormalige dakloze weet hij hoe belangrijk zorgvuldigheid dan is. "Dit is soms het laatste wat mensen hebben, daar zitten vaak foto's tussen. Dan kan ik wel eens boos worden als dat bijvoorbeeld niet goed gelabeld wordt."
Begrip voor de situatie van een ander helpt bij probleemoplossing. Radouan: "Ik wil mensen ook niet lastig noemen. Dat vind ik een beladen woord. Als je weet hoe pittig het leven van sommige mensen hier is, kan je alleen nog maar zeggen: knap dat je er nog bent. Dakloos worden, kan mij overkomen, kan jou overkomen, het kan iedereen overkomen."
Door de toename aan mensen die onderdak zoeken, neemt de druk op de vrijwilligers toe. Eline en Patrick koken chili voor vijftig hongerige gasten. Voor Patrick is het zijn tweede dienst, de schuldhulpverlener besloot te helpen nu de nood het hoogst is. Eline kookt al anderhalf jaar elke week een keer.
Eline: "Normaal ga ik een potje memory spelen, maak je een praatje. Nu is het aanpoten. Ik denk nu wel eens: vanavond werken, heb ik daar wel zin in?" De reden dat Eline er elke week is, dient zich even later aan. Een dakloze maakt met een glimlach, handen en voeten duidelijk dat het lekker was en wil nog wel een portie chili. "Daar doe je het dus voor."
Meer personeel en beter eten
Het Rijk compenseert de extra kosten die gemeenten maken voor de opvang van daklozen tijdens de coronacrisis. Wethouder Van Ooijen zegt dat die compensatie ruimhartig is. "Niet dat we overhouden, maar wel zo dat wat we moeten doen gefinancierd is." Hij sluit niet uit dat er meer nieuwe locaties geopend moeten worden.
Als het aan één ding schort, dan is het mankracht zeggen Troost en Menni. Coördinator Troost weet met moeite de roosters te vullen nu er dagelijks drie in plaats van twee mensen nodig zijn bij De Stadsbrug. Menni: "De personele bezetting is een issue." Maar Utrecht is een sociale stad. "Je moet eens zien wat voor hulp we krijgen van vrijwilligers, maar ook van bedrijven."
Hotels
Hotels en hostels in Utrecht springen ook bij om daklozen op te vangen tijdens de coronacrisis. Zo zijn een aantal daklozen welkom bij Bunk Hotel aan de Catherijnekade. Volgens Radouan Menni van De Tussenvoorziening gaat dat erg goed. "De mensen zijn erg dankbaar en spreken dat ook uit en er is veel begrip van de medewerkers van de hotels."
Daklozen die in het hotel mogen slapen worden geselecteerd op geschiktheid. Tot noemenswaardige incidenten heeft het dan ook niet geleid. "Ja er wordt wel eens gerookt op een kamer", zegt Harry Troost. "Maar dat noem ik nauwelijks een incident."
Ook in Amersfoort worden daklozen opgevangen in hotels.
Wat er nog meer beter kan? Gerrit heeft daar wel een antwoord op: het eten. Zowel de overnachtingen als de avondmaaltijden zijn gratis, dus in principe moet men eten wat de pot schaft. In de praktijk wordt rekening gehouden met dieetwensen. Zo wordt er bijna altijd halal gekookt. "Maar ik vind varken juist het lekkerst", zegt Gerrit. "Daar wordt wel naar geluisterd. Nu heb ik het voor elkaar gekregen dat er één keer in de week ook varkensvlees is."
Is dat dan reden tot klagen? "Nee, zeker niet. Maar jij vraagt toch wat er beter kan."
