donderdag 11 maart 2021, 18.15 uur

Hard advies voor nieuw kabinet: 'Noodlijdende gemeente heeft meer nodig dan geld alleen'

Verkiezingsposters in Woudenberg. Foto: ANP

Nieuw kabinet moet beter luisteren naar gemeenten

1/2

Geschreven door
Joost Danvers

Jordi de Jong

PROVINCIE UTRECHT - "We zakken gewoon door het ijs. Als het Rijk en gemeenten de taken nog samen willen uitvoeren moet er iets gebeuren." Dat zegt wethouder Gerrit Boonzaaijer van Utrechtse Heuvelrug na een hard rapport van de Raad voor het Openbaar Bestuur. De raad schrijft in een advies dat het Rijk en de gemeenten op een andere manier zouden moeten samenwerken.

De Raad voor het Openbaar Bestuur, een bij Koninklijk Besluit benoemde onafhankelijke adviesraad van de regering en het parlement, vreest dat de tekorten bij de gemeenten blijven oplopen als er niets verandert in de manier waarop gemeenten worden gefinancierd. Ook dreigt de lokale democratie nog verder te worden uitgehold.

"Het piept en kraakt in de financi�n van het decentraal bestuur en vooral bij gemeenten", schrijft de ROB bij het adviesrapport 'Rust-Reinheid-Regelmaat'. "Maar het is niet alleen een kwestie van 'meer geld'. De werkelijke oorzaak ligt in een disbalans tussen: taken, organisatie, bevoegdheden en bekostiging."

Zelf keuzes maken
Volgens de adviesraad raken gemeenten machteloos door een aantal duidelijk aanwijsbare oorzaken. Zo houdt het gemeentebestuur na het uitvoeren van Rijksbeleid te weinig geld over om zelf nog keuzes te maken. Ook verliezen burgemeester en wethouders steeds meer controle op de eigen uitgaven door besluiten die genomen worden in - vaak verplichte - regionale samenwerkingsverbanden. Voeg daarbij grote uitdagingen als klimaat, duurzaamheid en woningbouw, en dan nog de voortdurende botsingen tussen het Rijk en de lagere overheden, en het is duidelijk: de balans is zoek en dat geeft financi�le problemen.

Wethouder Gerrit Boonzaaijer van Utrechtse Heuvelrug herkent zich wel in de kritiek. "De rek is er echt helemaal uit", zegt hij tegen RTV Utrecht. "De voorzieningen zijn tot het absolute minimum teruggebracht. En dan is het volstrekt ongeloofwaardig om de belastingen te verhogen, want je krijgt er niks voor. Je krijgt alleen maar minder en je moet meer betalen. Dat is niet te verkopen."

Onder toezicht
Inmiddels kampt meer dan tweederde van de Nederlandse gemeenten met tekorten. In de provincie Utrecht staan Montfoort, Woudenberg en Vijfheerenlanden dit jaar onder verscherpt preventief toezicht omdat ze er niet in slagen om hun jaarlijkse kosten te betalen uit hun vaste inkomsten. Daarom moeten ze de provincie voorlopig om toestemming vragen voor uitgaven die buiten de begroting vallen.

Gedeputeerde Robert Strijk liet daarover aan RTV Utrecht weten dat hij zich zorgen maakt over de situatie in de hele provincie. "Het is voor alle 26 gemeenten moeilijker geworden", zei hij. "Sinds 2008 zien we de schulden toenemen, de spaartegoeden nemen af, de OZB stijgt met meer dan de inflatie en per saldo blijft er nauwelijks nog iets over."

Bibliotheken en zwembaden sluiten
Gemeenten proberen de tekorten aan te zuiveren door meer belasting te heffen en het sluiten van voorzieningen als bibliotheken en zwembaden. Vaak wijzen wethouders bij dat soort pijnlijke beslissingen op de groeiende kosten van de zorgtaken die in 2015 van het Rijk naar de gemeente zijn overgeheveld.

Vooral het tekort op de gemeentelijke jeugdzorgtaken valt op, vindt de Raad voor het Openbaar Bestuur. "Zonder grote politieke ingrepen bedraagt dat ongeveer ? 1,5 miljard per jaar." Volgens de ROB zijn gemeenten daarnaast ook onzeker over hoeveel geld ze nog van het Rijk kunnen verwachten en over hoe ze financieel uit de coronacrisis zullen komen.

Wethouder Boonzaaijer hoopt dat het rapport ter harte wordt genomen. "Dat is ook in het belang van de Rijksoverheid. Wij voeren hun taken uit. En het is onomstotelijk bewezen dat we daar niet genoeg geld voor krijgen."

Brandbrief
De kritiek over meer taken en minder geld is overigens niet nieuw. Afgelopen jaar stuurden 21 burgemeesters daarover een brandbrief naar Den Haag. "Zoiets is misschien niet 'des burgemeesters' om te doen", zegt burgemeester Petra van Hartskamp van Montfoort, maar we wilden duidelijk laten horen dat we er zo niet uit komen."

Van Hartskamp is niet tegen het idee dat gemeenten zorgtaken overnemen van het Rijk. "Als eerste overheid zitten wij er dichter op. Maar je moet natuurlijk wel de ruimte en de middelen hebben om het uit te voeren. Als je structureel geld tekortkomt moet het toch ergens vandaan komen."

Relatie herstellen
De Raad voor het Openbaar Bestuur pleit ervoor dat de relatie tussen het Rijk en de gemeenten weer wordt hersteld. Dat signaal is vooral gericht aan het nieuwe kabinet waarover volgende week wordt gestemd. "Er is bij de aanvang van de nieuwe kabinetsperiode een reset nodig", aldus het rapport. "Maak vooraf gezamenlijk de balans op. Het gaat dus niet (alleen) om extra geld om de tekorten in te lopen. Dit is wel noodzakelijk, maar gaat het onderliggende probleem niet oplossen."

Volgens de ROB hebben gemeenten vrijheid nodig om eigen keuzes te maken binnen de kaders die het Rijk stelt. Er moet weer een balans komen tussen wat de gemeente krijgt, ruimte om zelf te kiezen en de afspraken die de overheid er onderling over maken. De adviesraad stelt voor dat het nieuwe kabinet een zogenoemde 'deltacommissaris' aanstelt. Die moet dan binnen een jaar met een plan komen, waarmee de relatie tussen de verschillende overheden kan worden hersteld en de oplopende tekorten kunnen worden gestopt.

"Elk idee dat helpt bij een oplossing juich ik toe", zegt burgemeester Van Hartskamp. "Het is prima om iemand verantwoordelijk te maken. Als er maar aandacht voor komt. Luister naar de gemeenten, en geef ons de ruimte en de middelen om de taken uit te voeren."

Nieuw kabinet moet beter luisteren naar gemeenten

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail naar nieuws@rtvutrecht.nl.