Stem in verkeerde envelop toch geldig, honderden Utrechtse briefstemmen opnieuw beoordeeld

© ANP
PROVINCIE UTRECHT - Honderden Utrechtse briefstemmen die in eerste instantie waren afgekeurd, worden opnieuw beoordeeld. Dat blijkt uit een rondvraag van RTV Utrecht. Minister Ollongren maakte vandaag bekend dat de procedure voor het briefstemmen is aangepast omdat bleek dat veel stemmers de fout in waren gegaan.
In Amersfoort gaat het bijvoorbeeld om ruim tweehonderd stemmen die in eerste instantie waren afgekeurd. De gemeente heeft ze allemaal vandaag opnieuw bekeken en concludeert dat 143 alsnog geldig blijken. In Amersfoort kwamen tot nu toe bijna 7.000 stemmen per brief binnen bij de gemeente.
Utrecht ontving tot nu toe al bijna 11.000 briefstemmen. Ook daar zijn stemmen in eerste instantie afgekeurd, die nu opnieuw bekeken moeten worden. Hoeveel het er in totaal zijn kan de gemeente nog niet zeggen. "Maar er is niks weggegooid", benadrukt een woordvoerder.

Verkeerde envelop

Mensen van 70 jaar en ouder mogen dit jaar vanwege corona per brief hun stem uitbrengen voor de Tweede Kamerverkiezingen. Gisteren begonnen de eerste gemeenten met het openen van de enveloppen, maar al snel bleek er een probleem: een groot aantal senioren had de stempas samen met het stembiljet in één envelop gestopt. En dat mocht niet.
In de oorspronkelijke regels stond voorgeschreven dat eerst het stembiljet in een envelop gestoken moet worden. Die envelop wordt vervolgens samen met de stempas in een tweede envelop gestoken. Op die manier kan een stembureaumedewerker wel controleren of het een gerechtigde stem is, maar kan hij of zij niet zien op wie de stem is uitgebracht.
Dat veel mensen de regels niet goed hadden begrepen, bleek toen enkele gemeenten begonnen aan de zogenoemde vooropening. Daarbij worden de stempas en de envelop met het stembiljet alvast uit de envelop gehaald. Als alles goed is aangeleverd, wordt het briefstembiljet in een stembus gedaan. Maar uit die eerste vooropeningen bleek 5 tot 10 procent van de briefstemmen niet goed uitgebracht te zijn.

Stem niet verloren

Minister Ollongren besloot daarop de procedure aan te passen. Ze wil zo voorkomen dat stemmen verloren gaan van mensen die gewoon een foutje hebben gemaakt. Tot tevredenheid van ouderenbond KBO-PCOB, die al vaker aan de bel trok over de gang van zaken. "Ik ben opgelucht dat hiermee een heleboel stemmen toch op hun plek terechtkomen", zegt directeur Marcel Sturkenboom.
Het zou volgens hem doodzonde zijn als zoveel stemmen verloren zouden gaan en hij noemt het daarom terecht en goed dat de minister de werkwijze herziet. "Het doet recht aan dat mensen de moeite hebben genomen hun stem uit te brengen. Als overheid is dat ook je plicht." Volgens Sturkenboom toont de verwarring bij het poststemmen vooral dat de minister niet genoeg vanuit de beleefwereld van senioren heeft gedacht.

En mijn stemgeheim dan?

Maar er is ook kritiek. Want hoe zit het nu dan met de waarborging van het stemgeheim? De Kiesraad, die net als de Raad van State de minister adviseerde over de kwestie, zegt dat het een afweging van verschillende belangen is. "Het openen van de briefstembiljetenvelop moet niet lichtvaardig worden gedaan. De envelop beschermt namelijk het stemgeheim van de briefstemmer. Echter zou het terzijdeleggen van de briefstem de briefstemmer evenzeer benadelen. De stem gaat dan namelijk verloren."
Volgens de Kiesraad is het daarnaast ook best mogelijk om de binnenste envelop te controleren op een stempas en stembiljet, zonder te zien wat iemand heeft gestemd. Dat is omdat de stemformulieren opgevouwen zijn en niet opengevouwen worden door stembureaumedewerkers, voordat ze in de stembus gegooid worden.
Uit een rondvraag van RTV Utrecht blijkt dat het merendeel van de Utrechtse gemeenten nog niet begonnen was aan het openen van de enveloppen van briefstemmers.

Zo begon Oudewater vandaag pas aan die klus en kon de gemeente daardoor meteen de nieuwe procedure toe passen. Een woordvoerder laat weten dat van de ruim 660 briefstemmen die binnenkwamen, 23 dankzij de nieuwe richtlijn geldig zijn verklaard.

Woerden was al begonnen met het openen van enveloppen. De gemeente kreeg ruim 3000 briefstemmen binnen tot nu toe, 136 daarvan worden opnieuw beoordeeld. Ook in Houten (125), Rhenen (50) en De Ronde Venen (94) worden briefstemmen opnieuw bekeken.

Ook volgens Wim Voermans, hoogleraar Staats- en Bestuursrecht, wordt het stemgeheim op deze manier niet geschonden. Tegenover de NOS noemt hij het systeem "waterdicht". Hij wijst er daarnaast op dat bij strenge naleving van de oorspronkelijke regels, veel stemmen verloren zouden gaan. De in eerste instantie afgekeurde biljetten zijn volgens Voermans goed voor ongeveer één zetel. "Dat is geen klein bier."

Leren van fouten

Volgens Marcel Sturkenboom van ouderenbond KBO-PCOB had al deze onrust voorkomen kunnen worden, als van te voren uitgebreider getest was en als senioren betrokken waren bij de plannen. Hij hoopt dat de overheid deze verkiezingen gaat evalueren om lessen te leren voor de toekomst. Want wat hem betreft is er nog veel ruimte voor verbetering. "Het stimuleert niet het vertrouwen dat je moet hebben in de overheid", zegt hij.
Dat beaamt ook hoogleraar sociale psychologie en empirische rechtswetenschap, Kees van den Bos, van de Universiteit Utrecht. Hij noemt de beslissing van minister Ollongren een goed bedoelde maatregel, maar ziet ook de onrust die is ontstaan over het briefstemmen. "Had het briefstemmen helderder en eenvoudiger gemoeten? Ja, dat denk ik wel. Je had bijvoorbeeld het stemformulier en de kleine envelop een andere kleur kunnen geven dan de stempas en de grotere retourenvelop", zegt hij.
"Op die manier was wat je moest doen duidelijker geweest. Dat is nu niet gebeurd en dat is jammer, want dit vindt allemaal plaats in een tijd dat we met hele strenge overheidsmaatregelen vanwege corona te maken hebben. Zo langzamerhand zijn we door alles uitgeput. Ook wat betreft foutjes die worden gemaakt."

Briefstemmers op de kaart

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.