Volgens gemeente geen meldingen van corruptie bij Utrechtse vuilnismannen

© RTV Utrecht / Marc van Rossum du Chattel
UTRECHT - Bij de Utrechtse afvalinzameling is geen sprake van corruptie, zegt wethouder integriteit Linda Voortman. Ze reageert daarmee op vragen van RTV Utrecht. Verslaggevers van de omroep waren er de afgelopen tijd meerdere keren getuige van dat vuilnismannen contant geld aannamen voor het meenemen van afval. Twintig jaar geleden was er bij de Utrechtse afvaldienst een cultuur van twijfelachtige integriteit. Die cultuur is definitief verleden tijd volgens de wethouder.
Vuilnismannen die contant geld aannemen voor het meenemen van afval, het gebeurt. Bedrijven moeten een contract sluiten met de gemeente of een particulier bedrijf om hun afval af te laten voeren. Maar soms heb je afval en geen contract, bijvoorbeeld omdat je een opslagloods hebt, en daar nooit afval produceert. Op die ene keer na.
Het loont in dat soort gevallen om te onderhandelen met een vuilnisman, voor een paar euro contant wil hij het afval wel meenemen. Of de particulier die net iets meer grof afval aanbiedt dan is toegestaan. Een paar euro zou de vuilnisman kunnen overtuigen om het afval toch mee te nemen. Verslaggevers van RTV Utrecht waren juist van dit soort gevallen getuige (zie kader). We legden de situatie voor aan wethouder Linda Voortman (GroenLinks).
De gevallen

Verslaggevers van RTV Utrecht zijn de afgelopen tijd een aantal keren getuige geweest van betaling door derden aan ophalers van huis- en bedrijfsafval van de gemeente Utrecht. In één geval ging het om een zichtbaar contante financiële transactie tussen een ondernemer in de stad en de chauffeur van een gemeentelijke vuilnisauto. Bij navraag hadden deze twee personen los van elkaar een andere verklaring voor de betaling. In twee gevallen was een journalist van RTV Utrecht getuige van een betaling bij het maken van een reportage, de vuilnisman was zich niet bewust dat hij een zendermicrofoon om had. Onze verslaggever hoorde vervolgens dat er contant betaald werd voor het meenemen van bedrijfsafval. Het vierde geval betreft een situatie in de privésfeer waar een journalist in zijn straat zag dat medewerkers van Stadsbedrijven meer afval meenamen dan was toegestaan nadat een buurtgenoot contant had betaald.

Integriteit

Wethouder Voortman ontkent dat er binnen de gemeente Utrecht een cultuur is waarbij dit gedrag normaal gevonden wordt. Zij is binnen de gemeente verantwoordelijk voor personeel en organisatie, en in dat kader ook verantwoordelijkheid voor integriteit. Zij wordt daarbij geholpen door Berend Snijders, hij is Coördinator Integriteit bij de gemeente. Volgens hem is er nauwelijks sprake van corruptie binnen de hele gemeentelijke organisatie.
"Het aantal meldingen van schendingen van de integriteit is niet bijzonder hoog, het zijn er minder dan tien per jaar," zegt Snijders. "Bij vermeende schending van de integriteit moet je denken aan ongewenst gedrag binnen een pand van de gemeente, maar ook over signalen van corruptie of misbruik van informatie, belangenverstrengeling en dergelijke."
Sinds vorig jaar is het voor gemeentelijke ambtenaren niet meer toegestaan om geld aan te nemen.
Berend Snijders (Coördinator Integriteit)
Corruptie binnen de gemeente is dus zeldzaam, en vuilnisophalers die geld aannemen, komt volgens de wethouder al helemaal niet voor. "Dergelijke meldingen over schending van de integriteit komen heel sporadisch voor," zegt Voortman. "En afvalophalers die geld aannemen, ik kan me niet herinneren dat we daar ooit signalen van hebben gehad."

Kerstfooi

In het verleden was het gebruikelijk om de vuilnisman met kerst een fooi te geven. In sommige wijken kwamen de vuilnisophalers in een kerstpak de straat in en luidde dan een bel, het signaal om ze wat toe te stoppen voor verleende diensten.
Het is als burger niet verboden om een fooi te geven aan een vuilnisman, maar Voortman ziet het liever niet: "Het is niet nodig, als inwoner van de stad betaal je er al voor via de belastingen. Het is wat anders als het koud is en je loopt naar buiten om een kopje koffie te geven. Zolang er maar niets tegenover staat." Snijders is een stuk stelliger: "Sinds vorig jaar is het voor gemeentelijke ambtenaren niet meer toegestaan om geld aan te nemen. Geschenken mogen wel, onder een aantal voorwaarden, met een maximum van 50 euro." Het fenomeen van de bellende vuilnisman met kerst is dan ook afgeschaft.
Je bent als vuilnisman het gezicht van de gemeente.
Wethouder Linda Voortman (GroenLinks)
Uit de ervaringen van verslaggevers van RTV Utrecht zou je kunnen opmaken dat het aannemen van 'een fooi' door Utrechtse vuilnismannen gemeengoed is. Wethouder Voortman bestrijdt dat. "Volgens mij is dat niet het geval. Zeker de laatste jaren niet meer."
Ze wijst erop dat een groot deel van de medewerkers van Stadsbedrijven de laatste jaren een opleiding op mbo-niveau aangeboden heeft gekregen. "Een opleiding waar dit soort dingen als integriteit aan bod komt." En dus sluit de wethouder uit dat vaak voorkomt, dat vuilnismannen contante vergoedingen aannemen voor het meenemen van afval waarvoor niet aan de gemeente betaald is. "Als het al voorkomt dan moet het om incidenten gaan. Ik wil mensen vertrouwen. Zolang het niet onderzocht en bewezen is dat er geld wordt aangenomen ga ik er van uit dat het niet zo is."
Verantwoording

RTV Utrecht heeft ervoor gekozen om de geconstateerde betalingen niet in detail voor te leggen aan de gemeente. Die heeft dus niet kunnen onderzoeken of onze waarnemingen inderdaad een situatie betreffen waar er sprake is van een schending van de integriteit. RTV Utrecht kiest er voor dit niet te doen, om diverse redenen. De belangrijkste is dat wij het belang van deze eventuele individuele misstand niet groot genoeg vinden, het gaat waarschijnlijk om een paar euro per keer. De consequenties voor de betreffende medewerker(s) daarentegen zouden groot kunnen zijn. In het verleden heeft een medewerker van de dienst zelfmoord gepleegd, nadat hij was beschuldigd van fraude. De afweging tussen deze belangen heeft ons doen besluiten om de privacy van de betreffende medewerkers te respecteren. Wethouder Linda Voortman vindt dat jammer, zij had de situaties, die RTV-Utrechters meemaakten, graag zelf willen onderzoeken.

Het onderwerp integriteit komt op de werkvloer regelmatig aan de orde. Voortman vindt dat belangrijk: "Je bent als vuilnisman het gezicht van de gemeente." En om nog wat nadruk op integriteit te leggen is een ceremonie heringevoerd. "We hebben twee jaar geleden de ambtseed ingesteld. Vroeger was dat een krabbeltje op een formulier, nu is het echt een moment, een ceremonie bij de introductie van nieuwe medewerkers. Daar worden ook integriteitsdilemma's besproken."

Privacy

Volgens de gemeente komt corruptie nagenoeg niet voor. De gemeente is daar ook heel open over. Sinds 2018 wordt het aantal en de vorm van schendingen van integriteit vermeld in het jaarverslag. Ook wordt vermeld wat de consequenties voor de betreffende medewerker was. Daarbij is niet herleidbaar om welke medewerker het gaat, om de privacy te beschermen. De incidenten zijn gelijkelijk verdeeld over de afdelingen van de gemeente. Snijders: "Bij bijna alle onderdelen gebeurt wel eens iets. Er is er geen één die er uitspringt met meer dan twee of drie meldingen per jaar."
De wethouder benadrukt dat er binnen de gemeente een sfeer wordt gecreëerd waar klokkenluiders zich kunnen uitspreken. Ambtenaren worden uitdrukkelijk uitgenodigd om vermeende misstanden te melden. Daarnaast benadrukt de wethouder dat er altijd een grondig en zorgvuldig onderzoek gedaan wordt. "Wij kijken altijd naar de omstandigheden van een incident. Het is niet zo dat na een melding iemand gelijk op het matje geroepen wordt, en dat hij een uur later buiten staat."
Als een schending is vastgesteld volgen er maatregelen die daarbij passen, aldus de wethouder. In het verleden is het op het integriteitsvlak fout gegaan. Begin van deze eeuw werd na onafhankelijk onderzoek corruptie op grote schaal bij de RHD, de voorganger van stadsbedrijven, vastgesteld (zie kader).

Track & trace

Inmiddels zijn zulke praktijken niet meer mogelijk, volgens Voortman. Dat komt door een andere cultuur, door een betere opleiding van het personeel en omdat er meer aandacht is voor het onderwerp. En ook de controle is strenger. Snijders: "Alle wagens hebben track & trace-systemen. Op het moment dat een wagen die een huisvuil-dienst heeft, stopt bij een bedrijfslocatie, zou je dat kunnen nagaan. We kunnen tot op de minuut controleren waar hij is. En ook wie er in zit. We volgen ze niet de hele tijd, maar we kunnen het nakijken. Mocht je kwaad willen, dan is dat veel makkelijker op te sporen dan in het verleden."
De affaire RHD (2004)

Rond de eeuwwisseling was er een groot integriteitsschandaal bij Stadsbedrijven, die toen nog de Reinigings- en Havendienst heette, oftewel RHD. Meerdere medewerkers van een afvaldepot hadden onder andere een handeltje opgezet met verduisterde inktpatronen voor printers. Ook was er sprake van het aannemen van giften in ruil voor het aanpakken van afval. En werd de opbrengst van oude accu's in de eigen zak gestoken. Ook de directie van de RHD kwam onder vuur te liggen na een onderzoek van een accountantskantoor. De directeur hield er een politiek van verdeel en heers op na. Zeven medewerkers van de dienst werden ontslagen en werden door de rechter veroordeeld. Eentje van hen pleegde zelfmoord. De familie van de man zegt dat hij dat deed vanwege de affaire, de gemeente ontkent dat. Toenmalig wethouder Jan van Zanen (VVD) moest destijds bijna het veld ruimen. Hij was verantwoordelijk voor de RHD, hem werd verweten dat hij de zaak te lang op zijn beloop had gelaten. Een motie van wantrouwen werd niet aangenomen, de stemmen staakten op 21-21.

Wilt u reageren op dit artikel? Mail naar de schrijver: marc@rtvutrecht.nl

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.