Vijfheerenlanden is blut en zoekt geld: 'Provincie, betaalt u mee?'

Het was een "fikse" financiële tegenvaller, de schadevergoeding van ruim 90 miljoen euro die de Vijfheerenlanden moest betalen aan Niemans Beton. De gemeente moest een streep zetten door allerlei plannen op bijvoorbeeld het gebied van woningbouw en wegen, en sloot onlangs een gigalening van 120 miljoen euro af om een en ander toch uit te kunnen voeren en de reserves weer aan te vullen. Het blijkt niet genoeg: de gemeente wil haar hand eveneens ophouden bij andere overheden.

Direct nadat bekend werd dat Vijfheerenlanden de claim van zo'n 92 miljoen aan Niemans Beton moest betalen, zocht burgemeester Sjors Fröhlich contact met de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de provincie Utrecht. Beide overheden zegden toe hulp te willen bieden, zodat Vijfheerenlanden alsnog ambities zou kunnen realiseren.

De gemeente schakelde daarna adviesbureau Berenschot in om simpel gezegd te kijken waar geld te halen valt. Uit vele gesprekken met onder meer ministeries, de provincie, het waterschap en buurgemeenten, kwam een lijst met ambities waar andere overheden misschien aan mee willen betalen, omdat ze zelf bijvoorbeeld vergelijkbare plannen hebben. Het bureau kwam onlangs met een eerste advies.

Een belangrijk punt hierin is woningbouw. Vijfheerenlanden zegt "stevige ambities" te hebben op het gebied van wonen. Het woningtekort is een groot landelijk probleem. Volgens Berenschot kan de gemeente dan ook aankloppen bij het Rijk en de provincie voor geld, zeker als die met duurzame en innovatieve woningen op de proppen komt. "Er zit veel programmageld achter de woningbouwopgaves."

Jongeren in Vijfheerenlanden vragen al jaren om betaalbare huizen. Kris van Kuijk (28) woont noodgedwongen nog bij zijn ouders. "Bouw alsjeblieft starterswoningen van het geld dat mogelijk binnenkomt", is zijn oproep. "Het is voor mij nu slechts een droom om er eentje te bemachtigen." Mochten het Rijk en de provincie bijspringen, is het echter de vraag of dat ten goede komt van woningzoekenden als Kris. Nieuwe huizen zijn namelijk niet alleen voor huidige inwoners.

Andere zogenoemde 'zoekrichtingen' in het onderzoek gaan over het levendig houden van de gemeente. Neem dorpskernen en winkelcentra; in Vijfheerenlanden staan nogal wat panden leeg. De gemeente wil die aanpakken, wat volgens Berenschot mogelijk samen met de provincie kan. Vijfheerenlanden wil verder verduurzamen, meer aandacht geven aan "problematische" wijken, kleinere kernen beter ondersteunen en een podium geven aan de natuur en het toerisme. Allemaal ambities waarvoor de gemeente aanspraak zou kunnen maken op "potjes" van hogere overheden.

Daardoor rijst de vraag op of de gemeente deze veelal reguliere fondsen en subsidies niet eerder had kunnen vinden, ook als ze geen miljoenen was "verloren" aan Niemans Beton. De gemeente maakt al wel gebruik van subsidies, maar volgens Berenschot loont het de moeite om te kijken of er nog geld blijft liggen.

Gisteravond vergaderden lokale politici over het onderzoek van Berenschot. Veel partijen gaven aan eigenlijk álles belangrijk te vinden. "Elke euro die de provincie of het Rijk betaalt, hoeven we zelf niet te betalen", zegt Joop van Montfoort (PvdA). Terwijl de ChristenUnie zich afvraagt of er niet beter gefocust kan worden om in ieder geval íets binnen te halen, lijkt het erop dat de gemeente wil "pakken wat die pakken kan". Burgemeester Fröhlich zegt daarover: "Het is nu schieten met hagel en kijken wat we kunnen raken."

Overigens zijn de voorstellen uit het advies van Berenschot alleen nog ideeën, waarbij dus absoluut nog niet zeker is dat de genoemde partijen daadwerkelijk de portemonnee trekken. De gemeente zegt daarover: "De provincie en het Rijk hebben aangegeven mee te willen denken, maar er bestaat voor hen geen enkele verplichting om de gemeente financieel of anderszins te ondersteunen."

Over één ding zijn de partijen het eens: de gemeente moet proberen om de belasting die Niemans Beton moet betalen over de door Vijfheerenlanden betaalde schadevergoeding "terug" te krijgen. Het gaat om een bedrag van 5 tot 10 miljoen euro, dat anders belandt in de zakken van het ministerie van Financiën. De vraag is alleen of dat ministerie bereid is om het belastinggeld aan Vijfheerenlanden te geven. "Je hebt het enthousiasme van het ministerie van Financiën nodig", aldus Berenschot, die de kans dat dit plan lukt gering acht.

Zorgen zijn er bij partijen over het feit dat Vijfheerenlanden bij zo'n beetje alle ideeën zelf ook mee moet betalen. "We kunnen niet ons hand ophouden voor gratis geld", licht Fröhlich toe. Er moet sprake zijn van cofinanciering, ook om de betrokkenheid van de gemeente te tonen. Is dat geld er wel, vragen partijen zich af. Of in de woorden van D66-fractievoorzitter Klaas de Zwaan: "Zonder geld zijn we als een kind in de ijswinkel: we kunnen allemaal bolletjes en smaken kiezen, maar zonder geld worden het allemaal teleurstellingen."

Er moeten kortom keuzes worden gemaakt: wat vindt de gemeente écht belangrijk? In een eerdere bijeenkomst gaf Berenschot-onderzoeker Hans van der Werff wat dat betreft nog een tip aan de gemeenteraadsleden: geef het geld uit aan dingen die echt waarde toevoegen. "Niet dat inwoners denken: we hebben al dikke pech met Niemans Beton en nu gaan jullie ook dit nog doen."

Adviesbureau Berenschot gaat nu samen met de gemeente, de provincie en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties verdiepende gesprekken voeren om te kijken welke zoekrichtingen het meest haalbaar zijn.