Gemeenten volgen inwoners op social media: 'Opoffering van privacy leidt tot onveiligheid'

© Pixabay
PROVINCIE UTRECHT - Eén op de zes gemeenten in Nederland gebruikt nepaccounts om mee te kijken op social media. Dat blijkt uit onderzoek van de NHL Stenden Hogeschool en de Rijksuniversiteit Groningen. De resultaten van het onderzoek zijn gebaseerd op een vragenlijst over socialmediagebruik. 156 gemeenten vulden - anoniem - de vragenlijst in, ongeveer de helft van alle gemeenten in Nederland.
"Grote kans dus dat daar ook Utrechtse gemeenten tussen zitten", zegt Willem Bantema, onderzoeker bij de Thorbecke Academie van NHL Stenden. "De belangrijkste conclusie is dat veel gemeenten iets doen aan 'online monitoring'. En sommigen doen dat met fake accounts. Er wordt dan bijvoorbeeld onder een alias geïnfiltreerd in besloten Facebookgroepen. Ze doen dat als er een concrete dreiging is, waarbij de veiligheid in het geding is. Denk aan: demonstraties, avondklokrellen, illegale feesten of terugplaatsing van een zedendelinquent in een wijk."
Gemeenten mogen niet zomaar onder een andere naam meekijken op Facebookgroepen of Twitter en de vergaarde informatie opslaan. Dat is alleen voorbehouden aan politie of inlichtingendienst. Toch gebeurt het. "Ik snap de interesse, maar gemeenten zijn er niet toe bevoegd", stelt Bantema.
RTV Utrecht belde verschillende gemeenten in onze provincie, maar overal wordt ontkend dat er gebruik wordt gemaakt van nepaccounts. Wel zeggen alle gemeenten dat social media in de gaten gehouden worden als er iets belangrijks speelt. Soms wordt er ook gereageerd. "Maar dan altijd onder de naam van de gemeente", zeggen verschillende woordvoerders.

Nieuw festival

"Het monitoren op social media is dagelijks onderdeel van ons werk", laat een woordvoerder van de gemeente Utrecht weten. "Stel: er wordt een ergens in de stad een nieuw festival georganiseerd. Dan kijken we op social media hoe dat valt. Gaat het bijvoorbeeld te lang door of zorgt het voor heel veel geluidsoverlast? Dan kunnen we een toezichthouder langs sturen die geluidsmetingen verricht."
Maar met nepprofielen binnendringen bij gesloten groepen op Facebook om zo haar inwoners te controleren, dat doet Utrecht naar eigen zeggen niet. "Laat ik voorop stellen dat alles volgens de AVG-richtlijnen gebeurt en alles in overleg gaat met een functionaris persoonsgegevens van de gemeente. We hebben er beleid voor dat wat we online doen niet alleen juridisch klopt, maar ook ethisch verantwoord is."
Toch wordt er "in zeer uitzonderlijke gevallen" wel een aliasprofiel ingezet. "Dat doen we bij de handhaving van illegale prostitutie. Dit instrument wordt ingezet als er geen ander, minder vergaand alternatief is." In maart van dit jaar maakte het OM ook bekend in dergelijke gevallen met lokprofielen te werken.
Ook in het onderzoek naar bijstandsuitkeringen wordt "in uitzonderlijke gevallen" internetonderzoek gedaan. "Daarbij worden alleen openbare bronnen geraadpleegd en het gebeurt onder strikte voorwaarden. De inwoner wordt hierover na afloop geïnformeerd", aldus de gemeente. "Hiervoor worden geen accounts met alias gebruikt, en we doen het alleen als het niet op een andere manier kan."

Toeslagenaffaire

De belangrijkste aanbeveling die de onderzoekers doen, is dat gemeenten moeten kijken hoe het gebruik van social media is georganiseerd. "Waarom wordt dit gedaan? En waar wordt de vergaarde informatie bewaard? Ook gemeenteraden zouden meer moeten vragen naar het nut en de noodzaak van het rondspeuren op social media. Het ontbreekt veel gemeenten ook aan de juridische kennis over wat wél en niet mag."
Bantema: "Lange tijd wilden we privacy inleveren voor meer veiligheid. We zien dat het nu omgedraaid wordt. Opoffering van privacy leidt tot ónveiligheid. Kijk naar de toeslagenaffaire bijvoorbeeld. Gemeenten moeten juist het goede voorbeeld geven. Je weet daarbij ook niet wat er gebeurt met de informatie die wordt verzameld. Dat is een risico."

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.