Hoe de politiek worstelde met de tippelzone: van een 'veilige plek' tot een 'schrijnende situatie'
Utrecht - Met het sluiten van de tippelzone aan de Utrechtse Europlaan komt er een einde aan een tijdperk, waarbij mannen en vrouwen zich op straat konden aanbieden voor seks. In de politiek waren er altijd duidelijke voor- en tegenstanders. En de sluiting zelf was gewoon een compromis.
In een vierdelige serie over het ontstaan van de tippelzone aan de Europalaan leest u de verhalen van de initiatiefnemers, de hulpverleners en de sekswerkers van toen. De tippelzone is in 1986 op de Europalaan van start gegaan. De sekswerkers konden tussen het werk door terecht bij het HAP, Huiskamer Aanloop Prostituees, voor koffie, condooms of een praatje. In de bus, die was ingericht als huiskamer waren hulpverleners en vrijwilligers aanwezig. De prostituees konden ook terecht bij een arts, een tandarts en de politie als ze hulp nodig hadden. In 1988 werd de afwerkplek aangelegd, zodat de prostituees niet meer naar bijvoorbeeld het nabijgelegen bedrijventerrein of park hoefden te gaan. In 2018 besloot het nieuwe college van B&W de tippelzone definitief te sluiten. De zoektocht in het jaar daarvoor naar een nieuwe plek stuitte op veel verzet en is er niet gekomen. Aan de Europalaan komt de nieuwe woonwijk Merwede met 6.000 woningen.
Oud-wethouder Herman Kernkamp stond halverwege de jaren 80 aan de basis van de gedoogplek. Hij vindt het teloorgaan van De Baan louter vanwege nieuwbouwplannen een slechte keus. Kernkamp was meerdere periodes wethouder in de stad, onder andere van 1982 tot 1986. Veiligheid en prostitutie waren niet zijn portefeuille, maar toch was hij nauw betrokken bij de besluitvorming. “We hebben in het college beslist dat alle wethouders het erover eens moesten zijn. We moesten elkaar vasthouden.” Hij geeft alle credits aan oud-burgemeester Lien Vos. “Ik vind het een hele grote verdienste van haar dat ze dit gerealiseerd gekregen heeft.”
Breedstraat
Voor 1986 was er in Utrecht ook sprake van straatprostitutie, die vond vooral plaats in de Breedstraat en omgeving. Het ging gepaard met veel overlast, onder andere van drugsdealers. In de Hardebollenstraat was raamprostitutie en om de hoek liepen de tippelaarsters. Het was te veel voor de buurt. Kernkamp: “Die vrouwen die daar liepen noemde je vroeger heroïnehoertjes, tegenwoordig moet je hele andere termen gebruiken.”
Daar was ik toch wel van onder de indruk. Echt een huiskamer met koffie.
Volgens Kernkamp kwam het initiatief voor een tippelzone uit de doelgroep zelf. “Ze konden niet naar Rotterdam, en toen hebben ze een organisatie opgericht om het in Utrecht gedaan te krijgen. Op een gegeven moment werd er gezegd dat we ze niet op straat konden laten rondzwerven, dus we moeten er wat aan doen.” Volgens de oud-wethouder was er destijds niet heel veel weerstand tegen het plan. Als hij het zich goed herinnert ging het plan redelijk geruisloos door de gemeenteraad. “En we hebben eigenlijk niet zo veel klachten gehad nadat de tippelzone was ingesteld. De klachten kwamen vooral van kleinere bedrijven uit het gebied. Maar volgens mij is er destijds goed gehandhaafd.”
Uitstappen
Het CDA is principieel tegen straatprostitutie en heeft dat altijd uitgedragen. Voormalig fractievoorzitter Sander van Waveren: “Voordat ik in de raad kwam kende ik de klachten over het tippelen in de Breedstraatbuurt. Dat was veel onoverzichtelijker, veel onveiliger en dus onwenselijk voor de vrouwen in kwestie. Zeker in combinatie met de dealers”, stelt de christendemocraat. “Dus was het logisch om het op een plek te concentreren, waar je de hulpverlening goed kan doen.” Maar volgens Van Waveren had de visie vanaf het begin moeten zijn: het laten uitstappen van de sekswerkers. “Daar had men veel eerder mee aan de slag mogen gaan.”
D66-er Kernkamp heeft een paar keer een werkbezoek gebracht aan het project. “Hoe werkt dat dan? Daar was ik toch wel van onder de indruk. Echt een huiskamer met koffie.” Kernkamp noemt de Utrechtse aanpak uniek. “Het heeft er in ieder geval voor gezorgd dat die heroïnehoertjes gezond bleven. En het heeft denk ik altijd heel goed gefunctioneerd.” En dus vindt Kernkamp het jammer dat de tippelzone gaat sluiten.
Nieuwe plek
Ook fractievoorzitter Heleen de Boer van GroenLinks vindt dat de Europalaan al die tijd goed gefunctioneerd heeft. "Voor die tijd tippelden sekswerkers eigenlijk door de hele stad. Dat was onveilig en zorgde voor heel veel overlast”, zegt De Boer. “En toen bood die tippelzone, de pasjes en de controle een veilige werkplek waar ook hulpverlening dichtbij zat. Het was dus een hele verbetering ten opzichte van het verleden.” En dus vond GroenLinks dat een dergelijke voorziening in de stad zou moeten blijven. De Boer: ” We hebben in eerste instantie gekeken of we de tippelzone binnen het gebied overeind konden houden, maar dat werd moeizaam. Maar verplaatsen bleek nog moeizamer.”
De tippelzone kwam onder druk te staan toen het gebied erachter ontwikkeld werd tot een grote woonwijk. Voor het CDA was die ontwikkeling aanleiding om te pleiten voor sluiting van De Baan. Voormalig fractievoorzitter Sander van Waveren: “Ik was vanaf 2013 betrokken bij de Europalaan, toen ik fractievoorzitter werd.” In het begin was het niet zijn portefeuille: “Maar het was gezien de enorme politieke aandacht een onderwerp waar ik als fractievoorzitter regelmatig bij betrokken was.” Later werd hij wel woordvoerder op het onderwerp.
Wrang en schrijnend
Van Waveren erkent dat de tippelzone deed waarvoor hij bedoeld was: “Het creëren van een relatief veilige omgeving en het beperken van overlast. Daarin was het effectief. Maar het was toch een wrange en schrijnende situatie”. zegt Van Waveren. Hij vraagt zich hardop af of het een menswaardige manier is om mensen zo hun leven te laten leiden. En dus was het CDA direct voor sluiting.
Maar de coalitie dacht daar anders over. De Boer: “In zijn soort was de tippelzone een goed functionerende voorziening voor mensen die op deze manier hun vak uitoefenen. Dat hoorde je van de politie, toezicht en handhaving, van hulpverlening, eigenlijk van iedereen die rondom de tippelzone dingen doet, en ook van de sekswerkers zelf. Dit was eigenlijk een heel veilige plek.”
Everhardt
En dus ging het college onder aanvoering van toenmalig wethouder Victor Everhardt op zoek naar een alternatieve plek, hij deed zogenoemde verkenningen. Dat proces verliep allesbehalve soepel. Van Waveren: “Waar ik me aan geërgerd heb is dat alles zo geheimzinnig was. Er mocht niets openbaar gedeeld worden, al die verkenningen die geheim waren.” Uiteindelijk werden er twee plekken gepresenteerd. Eentje op de Lage Weide en eentje in De Meern. Van Waveren: “De check op de feitelijke correctheid was ook niet goed.” Dat bleek toen er bij de beoogde plek op de Lage Weide, een klimhal zat, waar vooral veel kinderen kwamen.
Maar het was toch een wrange en schrijnende situatie.
En dus ontstond er weerstand. Bewoners en ondernemers kwamen massaal in opstand. Heleen de Boer: “Het proces naar de mensen in de stad toe had wel beter gekund. Want er kwam bij de presentatie informatie naar voren die nog niet bekend was bij de ambtenaren. Daarvan vind ik wel dat het een fout is vanuit de gemeente.” Toch is de GroenLinkse van mening dat je weerstand nooit helemaal kan wegnemen. “Omdat niemand zoiets naast zijn deur wil hebben.”
Verkiezingen
Het hele proces kreeg een politieke lading, het was vlak voor de verkiezingen van 2018. Van Waveren: “De VVD lichtte de eigen coalitie pootje door folders te verspreiden tegen de wethouder van D66. En andere wethouders lieten hun gezicht niet zien.” Het was duidelijk dat iedereen wethouder Victor Everhardt al het zware werk liet doen. En dat lukte niet, de beoogde locaties vielen af. “Voor ons was het prima dat die locaties afvielen en toen wist je al dat er geen nieuwe start meer gemaakt kon worden.”
ChristenUnie
Na de verkiezingen van 2018 onderhandelden GroenLinks met D66 en de ChristenUnie. En vooral de laatste moet niets van prostitutie hebben. Heleen de Boer: “GroenLinks wilde akkoord gaan met het afbouwen van de tippelzone, op voorwaarde dat wel het Zandpad verder ontwikkeld zou worden.” Dat Zandpad is een ander hoofdpijndossier. Wegens misstanden werd de raamprostitutiezone in 2013 gesloten. GroenLinks wilde dus vaart zetten achter een nieuw Zandpad: “Zodat je wel een plek houdt voor sekswerkers die zelfstandig werken op een veilige plek in de stad.”
Je kan het nooit helemaal 100 procent goed doen. Er zitten zoveel aspecten aan die het pijnlijk en moeilijk maken.
En zo viel tijdens de coalitieonderhandelingen definitief het doek voor de tippelzone. De Boer: “Een belangrijke voorwaarde bij het sluiten van de tippelzone was wel dat je heel goed kijkt hoe je mensen kan begeleiden naar ander werk of andere inkomsten buiten de seksbranche om. Of naar een andere plek binnen het sekswerk of in een andere plaats of in een bordeel of wat dan ook. Dat is ook echt wel gebeurd dat alle sekswerkers benaderd zijn voor hulp bij zo’n traject, dat is al in 2018 begonnen.”
Woningbouw
Dat de tippelzone sluit vindt oud-wethouder Kernkamp een slechte zaak. “Als dat alleen maar gebeurt om dat daar enorme woningbouw moet komen, dan vind ik dat niet een goed argument”, zegt de D66-er. Wat niet wil zeggen dat hij vindt dat de tippelzone ongewijzigd nog jaren had kunnen voortbestaan. “Je kan wel zeggen, dat het een beetje een ouderwetse vorm van opvang is. Het zou wat professioneler en serieuzer mogen gebeuren.” Om er vervolgens direct aan toe te voegen dat hij al twintig jaar uit de politiek is en dat andere deskundigen beter kunnen oordelen wat er precies nodig is.
Ook Heleen de Boer beseft dat zij niet de wijsheid in pacht heeft: “Je kan het nooit helemaal 100 procent goed doen. Er zitten zoveel aspecten aan die het pijnlijk en moeilijk maken. Bij elke maatregel is er wel een groep die getroffen wordt. En dat maakt de afweging voor politieke partijen moeilijk.” Over de coalitie-onderhandelingen met de ChristenUnie zegt de fractievoorzitter van GroenLinks: “Het gaat heel diep in tegen hun overtuiging. Het opengaan van het Zandpad was een compromis dat zij liever niet hadden gesloten. Met de sluiting van de tippelzone hadden zij ook een resultaat waarmee ze bij hun achterban konden aankomen.”
Maar dat heropenen van het Zandpad is Van Waveren weer een doorn in het oog. Volgens hem neemt de gemeente een veel te actieve rol bij het faciliteren van prostitutie. “Ik vind dat we daar de plank misslaan en ik denk dat Utrecht daar nog spijt van gaat krijgen de komende jaren.” En zo blijft prostitutie in al zijn facetten ongetwijfeld nog jaren op de politieke agenda staan.
