Gekke 'dakkies' en mooie doorkijkjes: jarig Nieuwegein door de ogen van stedenbouwkundige Rijntjes

NIEUWEGEIN - Nieuwegein bestaat deze week precies 50 jaar. Op 1 juli 1971 gaan de toenmalige dorpen Jutphaas en Vreeswijk samen. Vanaf dan geldt 'niet mauwen, maar bouwen' om woningzoekenden uit Utrecht een dak boven het hoofd te bieden. Stedenbouwkundige Paul Rijntjes krijgt een paar wijken onder zijn hoede. Met hem fietsen we een ronde door de inmiddels nagenoeg volgebouwde stad.
Stedenbouwkundige Paul Rijntjes kent de straten van Nieuwegein op zijn duimpje
Het is niet erg dat iets nieuw is, als het er maar tussen past.
Paul Rijntjes, stedenbouwkundige Nieuwegein
"Wat wil je zien?", vraagt Paul Rijntjes als hij aan komt fietsen. Hij stopt op een charmant bruggetje, een van de vele in Oud Vreeswijk. Bouwgeluiden van de scheepswerf klinken op de achtergrond. Op het dak van een woonboot zitten drie eenden. Een familie, beweert Rijntjes. Hij kent de stad op zijn duimpje. De bloemkoolwijken zijn typisch Nieuwegeins, toch? We zien wel waar we heengaan.
Van 1978 tot zijn pensioen in 2017 is Paul Rijntjes met een klein team verantwoordelijk voor de inrichting van Nieuwegein. "Hier moest het gebeuren." De zogenoemde groeikern moet plaats bieden aan minimaal 55 duizend inwoners, veelal afkomstig uit Utrecht, dat op dat moment uit zijn voegen dreigt te barsten.
"Vreeswijk is het mooiste stukje Nieuwegein", moet Rijntjes toegeven. "Hier ligt de historie." Hij wijst op een appartementencomplex aan het water, dat met zijn moderne, ronde vorm en glazen balkons afwijkt van de historische panden ertegenover. "Het resultaat van een prijsvraag", herinnert hij zich. "Dit vonden inwoners het mooiste." Toch klopt het gebouw in de omgeving, aldus Rijntjes.
Deze nieuwe huizen staan tegenover oude huizen.
Deze nieuwe huizen staan tegenover oude huizen. © RTV Utrecht
"Het gaat allemaal om de verhoudingen. Het ritme van de ruimte", licht Rijntjes toe. Het ritme van de ruimte? "De hoogte en breedte moeten kloppen met de gebouwen aan de overkant van het water. Langs de weg moet je hoogtepunten zien: de pastorie, de kerk en de appartementen zijn hoog. Daartussen staan lagere gebouwen."

Nieuwbouw tussen historische huizen

Vaak werkt Rijntjes in Nieuwegein aan dit soort 'invulplekken': huizen plannen naast of zelfs binnen een al bestaande wijk. Dan komt de bouwstijl soms toch om de hoek kijken, blijkt in de Wierselaan, waar de overburen een zelfde soort huis hebben. Het ene rijtje is zichtbaar nieuwer dan het andere, maar beide hebben het ritme: puntdak, plat dak, puntdak.
"Het is niet erg dat iets nieuw is", legt Rijntjes uit. Anders kun je nooit bijbouwen. "De beleving moet alleen ongeveer hetzelfde zijn als bij wat er al staat." Rijntjes vertelt over de hagen die er dankzij hem óók staan bij het nieuwe rijtje, maar inmiddels "helaas" zijn verdwenen aan de overkant. "Dat gekke dakkie daar past er trouwens niet tussen", mompelt hij even verderop.
De oude huizen hebben hetzelfde "ritme" als de nieuwe: puntdak, plat dak, puntdak.
De oude huizen hebben hetzelfde "ritme" als de nieuwe: puntdak, plat dak, puntdak. © RTV Utrecht
Wie met Rijntjes op pad is, kan naar niets anders kijken dan naar gebouwen, stoepen, bruggen. Hij is verzot op zichtlijnen en zonder zijn aanmoediging zou waarschijnlijk niemand de moeite nemen om één huis vanuit de uiteinden van drie straten te bekijken. "Het geeft steeds een ander beeld." Bovenop de rem, dan: genieten van het 'muizengaatje', een doorkijkje tussen appartementen.
Het is een moderne wijk. Daar moet je geen openluchtmuseum van maken met zo'n ophaalbrug.
Paul Rijntjes, stedenbouwkundige Nieuwegein
We komen langs een stukje waar mensen wonen in zelfontworpen huizen. De kriebels krijgt Rijntjes van dit soort projecten. "Dan hebben ze zo'n kaveltje gekocht en komen ze met de meest domme ideeën. Kijk dit huis: allemaal stukjes aan elkaar geplakt." De naam van de straat "moeten we maar niet noemen" om de mogelijke trots van de bewoners in stand te houden.
Rijntjes maakt een stop bij de platte brug in Nieuw-Vreeswijk, een nieuwbouwwijk naast Oud Vreeswijk waar witgele huizen met puntige gevels rondom de passantenhaven een schilderachtig beeld geven. Op de kop staan drie pakhuisachtige flatgebouwen. De platte brug over het water valt niet op.
Stedenbouwkundige Paul Rijntjes vindt Nieuwegein geslaagd: "Het klopt nog steeds."
Stedenbouwkundige Paul Rijntjes vindt Nieuwegein geslaagd: "Het klopt nog steeds." © RTV Utrecht
En dat is precies de bedoeling. "Het is een moderne wijk. Daar moet je geen openluchtmuseum van maken met zo'n ophaalbrug." Hij lacht, kan zich niet voorstellen dat dit uitleg behoeft. "Hier een historische brug? Dat is gewoon belachelijk." De brug bestaat trouwens uit twee delen en beweegt horizontaal als-ie opengaat. Bijzonder om een keer te zien.

'Nieuwegein is geslaagd'

Nieuwegein is geslaagd, besluit Rijntjes onderweg desgevraagd. "Ik kijk zo en dan denk ik: het klopt nog steeds." Hij wijst op een pand uit de jaren '80 in een rijtje met veel oudere huizen, gebouwd in jaren '30-stijl. "Het valt niet op, dus het is goed." Verderop mag een blinkend, glazen kantoorpand tussen de "saaie en monotone" huizen dan weer wel opvallen. "Contrast is ook goed."
Wie iets typisch Nieuwegeins wil zien, moet naar de Zwaluw in de wijk Doorslag. Het is een straat met kasteelachtige huizen in een honingraatstructuur, waardoor je er oneindig rondjes kunt lopen. "Ik leidde er weleens Japanners rond, die er niet meer uit kwamen", vertelt Rijntjes lachend, waarna hij zelf ook even moet zoeken naar de uitgang. "Zijn we hier nu al geweest?"
Ambtenaren van de gemeente kunnen nog steeds niet zonder de kennis van Rijntjes. Hij is nu vier jaar met pensioen, maar krijgt onlangs nog een mailtje. "Ze willen het plein bij de passantenhaven gaan vergroenen. Wat ik daarvan vond." Niet doen natuurlijk, is de boodschap van Rijntjes. "Het plein is maritiem, steenachtig, ruimtelijk. Je kunt niet overal een plantenperkje neergooien."
Volgens Paul Rijntjes moet je dit plein niet vergroenen. "Het is maritiem, steenachtig."
Volgens Paul Rijntjes moet je dit plein niet vergroenen. "Het is maritiem, steenachtig." © RTV Utrecht

Opvallend en onopvallend

"Het is balanceren tussen opvallend en onopvallend, oud en nieuw: inpassen met beperkingen", vat Rijntjes zijn vak samen aan het einde van de fietstocht. Je kunt het wel leren, maar je moet er ook oog voor hebben. Is hij beledigd als mensen Nieuwegein niet geslaagd vinden? Nee, absoluut niet. Sterker nog: zijn zoon - stedenbouwkundige in Amsterdam - vindt "heel veel in Nieuwegein niks".
Hoe het nu zit met die bloemkoolwijken? Het internet vertelt dat ze in de jaren '70 mensen moesten trekken die niet te druk en niet te rustig wilden wonen, met woonerven en groenstroken. "Die zie je in alle groeigemeentes, zo standaard." Rijntjes hoeft er niet meer naartoe. Hij fietst door naar huis in Batau Noord, langs al die wijken waarin zijn ideeën nog altijd zichtbaar zijn.
RTV Utrecht besteedt deze hele week aandacht aan het 50-jarig bestaan van Nieuwegein. Lees morgen bijvoorbeeld een verhaal over hoe buurt na buurt in de jarige gemeente onderhoud nodig heeft.

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.