Piepende tram is potentiële sluipmoordenaar: 'Overheden onderschatten geluidsoverlast vaak'

IJSSELSTEIN - De druk op de provincie Utrecht neemt toe om zo snel mogelijk een einde te maken aan de piepende tram in IJsselstein. Omwonenden zijn het spuugzat en wethouder Peter Bekker trok afgelopen weekend aan de noodrem. RTV Utrecht sprak met experts over de oorzaken en de gevolgen van de geluidsoverlast. "Overheden onderschatten dit."
De tram in IJsselstein.
De tram in IJsselstein. © RTV Utrecht / Caroline Geijsman
Al maanden bezorgt de tram omwonenden een slechte nachtrust en een hoop ergernis. Rond de Praagsingel, tramhalte Binnenstad en de Weegbree is de overlast het grootst. Er moet nu echt wat gebeuren, vindt Bekker. Maar wat dan? De avond- en ochtendritten voorlopig uit de dienstregeling halen, zoals wordt geopperd? De provincie Utrecht houdt nog even de kaarten tegen de borst, maar beloofde eerder deze maand wel dat er vaste smeerinstallaties in het spoor komen om het booggeluid tegen te gaan.
Wat er verder wordt gedaan met de brief van de wethouder is nog onduidelijk. "We willen eerst schriftelijk reageren richting de gemeente IJsselsein", laat een woordvoerder van gedeputeerde Arne Schaddelee weten.

De spoorexpert

"Er is niet bijster veel aan te doen", tempert railbouwkundig expert Michaël Steenbergen alvast de verwachtingen. "Als ik in grote steden met tramlijnen in hotels verblijf, vraag ik altijd een kamer aan de achterkant. Resultaat is dat je alleen wakker ligt van de bevoorrading van de keuken en niet van het tramgeluid."
Toch is het aanpakken van de snerpende piep niet helemaal kansloos. Het geluid kan wel wat worden beperkt, zegt de wetenschapper van de TU Delft. "Je kan de snelheid aanpassen, de zijkant van de spoorstaaf invetten en de massieve wieldoorsnede zodanig kiezen dat er geen hoogfrequente trilling, oftewel resonantie, optreedt. Dat is een uitdaging. En dan kan je er nog voor zorgen dat als er resonantie optreedt deze gedempt wordt. Dat gebeurt door middel van een aparte demper op het wiel. Maar dan moet je alle wielen uitrusten met getunede dempers."
De piepende tram in IJsselstein (reportage van 9 april jl.)

De geluidsexpert

Geluidswetenschapper Tjeerd Andringa van de Rijksuniversiteit Groningen waarschuwt al langer voor de ernstige gezondheidsschade die de toenemende geluidsoverlast in Nederland kan veroorzaken. De gevolgen worden volgens hem zwaar onderschat en onderbelicht, terwijl het een sluipmoordenaar is.
"Als er sprake is van voortdurende irritatie en slaapgebrek, zoals in IJsselstein, raakt het brein in een staat van alertheid", stelt Andringa. "De stress die het oplevert kan op de lange termijn onder meer leiden tot hart- en vaatziekten en uiteindelijk dus dodelijk zijn, zeker als er ook sprake is van andere problemen. Het is alleen lastig om aan te tonen hoe groot het aandeel van de geluidsoverlast precies is."
Overheden zouden hier veel meer tegen kunnen doen
Geluidswetenschapper Tjeerd Andringa
Er zijn volgens Andringa manieren om met geluidshinder om te gaan. "Het is belangrijk dat mensen het geluid kunnen filteren en loskoppelen van de irritatie. Dat wordt bijvoorbeeld geleerd bij mindfulness. Ik zou graag meewerken aan een methode en aan informatiecampagnes voor mensen die op wat voor manier dan ook te maken hebben met geluidsoverlast. Het is ook belangrijk dat mensen zich gehoord voelen en dat er sprake is van heldere communicatie."
Om de toenemende geluidshinder een halt toe te roepen, moet er nieuw beleid ontwikkeld worden, stelt Andringa. De Omgevingswet, die staat voor een goed evenwicht tussen het benutten en beschermen van de leefomgeving, biedt daarvoor kansen, vindt de wetenschapper. "Overheden zouden hier veel meer tegen kunnen doen, maar ze kijken vaak eerst naar of het wel binnen de normen valt en of het politiek te verantwoorden is, terwijl ze de plicht hebben om te zorgen voor een leefbare woonomgeving."

De oorzaak

Terug naar de trambaan in IJsselstein. Want wat veroorzaakt nou die piep, dat booggeluid? Steenbergen van de TU Delft: "De wielen zitten aan een vaste as. Zodra er aan een kant slip optreedt wordt de wrijving maximaal benut en de schuifkracht het hoogst. Dat remt. En als gevolg krijg je een kleine correctie, een herpositionering van de as. Daarna begint het verhaal aan de andere kant opnieuw. Heel snel achter elkaar. Het geeft een trilling die opgewekt wordt in het contactvlak van wiel en rail. En als de boog echt krap is, loopt ook nog eens de wielflens tegen de zijkant van de spoorstaaf aan, omdat het profiel niet meer voldoende is om te corrigeren."
Het resultaat is volgens Steenbergen een "droog" contact aan de zijkant van de spoorstaaf en veel variatie in schuifkracht. "Die afwisseling geeft een hoogfrequente trilling in het vlak van het wiel zelf, een zijdelingse trilling." Het piepgeluid komt volgens Steenbergen doordat het wiel rond is en de trilling puntsymmetrisch. "Ik denk dat je vooral dit laatste fenomeen hoort in IJsselstein. Metingen kunnen dat precies uitwijzen."

De politiek

De provincie Utrecht heeft al van alles geprobeerd om het probleem te verhelpen, maar het ei van Columbus zat er nog niet bij. Er zijn dempers met smeerolie ingezet en sinds deze maand rijdt twee keer per week een smeerauto over de rails in de nachtelijke uren. Het onderhoudsvoertuig is geleend van het GVB in Amsterdam, waar ze er goede ervaringen mee hebben. Het is een soort rijdende vetspuit. Achter de cabine van de bestuurder zit een tank die is gevuld met een smeermiddel en vlak voor de wielen zit de installatie waarmee een dun laagje vloeibaar vet op de rails wordt gespoten.
Sinds april zet de provincie ook een smeerploeg in die handmatig vet aanbrengt in de bochten van de trambaan. En daarbij wordt er ook nog eens vet vanuit de trams op het spoor gespoten. Het werk van de smeerploeg is erg arbeidsintensief gebleken. "Het duurt gemiddeld een dag en het levert nog niet in alle opzichten de gewenste resultaten op. De smeerauto is bedoeld om meer vaart en resultaat te zetten achter dit werk", meldt het trambedrijf van de provincie hierover.
De geleende smeerauto die de provincie Utrecht inzet.
De geleende smeerauto die de provincie Utrecht inzet. © Provincie Utrecht

Vaste smeerinstallaties

Een andere geopperde oplossing komt van een oud-medewerker van NS Onderhoud. "Een tijd geleden kampten we met een scherpe bocht nabij Harderwijk, op de spoorlijn Amersfoort-Zwolle. Hier was ook veel hinder van een piepende, scherpe toonhoogte. Dit gaf veel overlast voor omwonenden. Ook op andere plaatsen in en nabij het emplacement van station Amersfoort was dit het geval. Dit hebben wij toen opgelost met vetpompen te monteren in de spoorrail waar overlast was."
Door het plaatsen van deze vetpompen is het lawaai voor omwonende sterk tot zeer sterk verlaagd", verzekert de oud-spoormedewerker. "Voor ons wat meer werk toen, maar voor de omgeving veel leefbaarder. De klachten werden tot een minimum teruggebracht. Het kan misschien een idee zijn voor deze tramlijn. Volgens mij zit er niet veel verschil tussen de wielflens van een trein of tram."
En dit lijkt ook wat de provincie van plan is. "In IJsselstein zullen als extra maatregel ook vaste smeerinstallaties komen, die gekoppeld worden aan het spoor in de bocht van de trambaan", liet Regiotram Utrecht eerder weten. De aanbesteding hiervoor loopt momenteel. De smeerauto is mede bedoeld om de periode te overbruggen tot de plaatsing van deze vaste smeerinstallaties.

Beter communiceren, sneller handelen

De gemeente IJsselstein zegt wel oog te hebben voor de inspanningen van de provincie Utrecht, maar het neemt niet weg dat de communicatie naar de bewoners beter moet en dat er wel wat meer snelheid betracht mag worden, vindt wethouder Bekker. "Als om half zes de eerste tram met dat snerpende geluid door je voortuin gaat, zit je rechtop in je bed. Dat gaat tot half één 's nachts door. En dat al sinds maart. Het begint gewoon echt te lang te duren."
De gemeente vraagt zich in de brief hardop af of de dienstregeling nog te handhaven is. Wanneer 's ochtends vroeg en 's avonds laat relatief weinig passagiers in de tram zitten, is het volgens wethouder Bekker de vraag of het überhaupt de moeite waard is de trams te laten rijden. Zeker als er zo veel mensen last van hebben.

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.