Gastles van een Afghanistan-veteraan: 'Zo voelt het als een kogel langs je hoofd suist'

Wat nu? De man helpen, met het risico in een hinderlaag te lopen of een bermbom te laten ontploffen? Of doorrijden, veilig in de pantserwagen en de man aan zijn lot over laten? De veertien- en vijftienjarigen uit de vierde klas van het Utrecht Stedelijk Gymnasium rijden door.

De scholieren krijgen vandaag gastles van drie veteranen. In het jaar voor de corona-uitbraak verzorgde het Nederlands Veteraneninstituut vijftienhonderd gastlessen, vertelt educatie coördinator Denise Landzaat. Het Veteraneninstituut heeft daarbij de beschikking over tweehonderdvijftig sprekers. Door de recente ontwikkelingen in Afghanistan zijn de veteranen plots actueel.

Veteraan Niels Roelen neemt de klas mee op een denkbeeldige patrouille door Afghanistan. Met korte video's krijgen de leerlingen informatie over de situatie, daarna volgt een dilemma zoals die met de gewonde man. Roelen vult aan met eigen ervaringen. Over de stilte in de klas valt nog een deken als Roelen vertelt over een militair die omkwam toen hij een bermbom onklaar wilde maken. Daaronder bleek nog een bom te zitten.

Er zijn geen foute keuzes, herhaalt Roelen nogmaals als de klas heeft besloten door te rijden en de gewonde Afghaan achter te laten. Maar hij zou zelf zijn uitgestapt. "Mijn basisinstinct is om te helpen."

Voor de gastles vertellen Roelen en voormalig Majoor Generaal Hans van der Louw waarom ze de gastlessen belangrijk vinden. Van der Louw: "De doelstelling vandaag is om leerlingen aan het denken te zetten over oorlog, en geweld." Écht vechten, echte keuzes maken op leven en dood. Dat is wel iets anders dan een digitaal slagveld op de PlayStation.

Dat gebeurt ook door situaties invoelbaar te maken. "Doe straks in de pauze je ogen dicht, en laat dan iemand zachtjes langs je wang blazen", vertelt Roelen in de klas. "Zo voelt het als een kogel langs je gezicht vliegt."

's Ochtends hebben Simone Ruijs del Real, Julius Mathijsen en Thom Lolkema dan al een opfriscursus over de oorlog in Afghanistan gekregen. Toen de strijd daar begon, waren zij nog niet geboren. Deelname aan de gastles is vrijwillig. Ruis del Real: "Ik vind het interessant om veteranen te ontmoeten. Ik weet nog niet precies wat ik wil vragen, maar dat komt dan vanzelf wel in me op."

Lolkema heeft wel over de les nagedacht. "Ik ben vooral benieuwd naar de ervaringen. Het is bijvoorbeeld een ander soort oorlog dan de Tweede Wereldoorlog, waar ze met tanks op elkaar afkomen. Dit was tegen een bijna onzichtbare vijand."

De scholieren denken na over oorlogssituaties, zoals in Afghanistan en onlangs tijdens de oplaaiende oorlog in Israël. Mathijsen is benieuwd naar onschuldige burgerdoden, maar hij begrijpt het ingrijpen van Nederland in het buitenland. "Het is altijd goed als je mensen kan helpen."

In politieke zin was de missie misschien een debacle, toch heeft het volgens de veteranen op andere manieren zin gehad. Van der Louw verwijst naar een nummer van Bram Vermeulen:

Ik heb een steen verlegd in een rivier op aarde
Het water gaat er anders dan voorheen
De stroom van een rivier hou je niet tegen
Het water vindt er altijd een weg omheen

Zo zit het ook met de bewoners van Afghanistan denkt hij. "We hebben echt iets veranderd. Mensen hebben gezien hoe het kan. Kinderen weten hoe het is om naar school te gaan. De talbiban kan handen afhakken wat ze willen, maar dat wordt niet vergeten."

Roelen verzon in Aghanistan een list, vertelt hij de klas. Door die list kwamen Talibanstrijders klem te zitten in een greppel. Toen ze hun wapens verstopten en zich voordeden als onschuldige burgers kon hij een aanvalshelikopter precies vertellen wie de vijand was. "Wapens vrij", zei hij en de Taliban verdwenen in een kogelregen.

Toen juichte hij, thuis kwam het besef dat die mannen ook een zoon zijn, misschien zelf wel kinderen hebben. "Kan ik het uitleggen? Ja. Maar is het ook oké wat ik heb gedaan? Ik weet het niet." Maar hij maakte wel de keuze, en dacht daar over na. "Wat ik hoop dat je vandaag meeneemt", zegt Roelen tegen de klas. "Dat je nadenkt: waarom kies ik ergens voor?"