Rekenkamer: Vijfheerenlanden doet te weinig aan bestrijding zorgfraude
14 oktober 2021, 09:00 • 4 minuten leestijd
VIJFHEERENLANDEN - Zorgorganisaties die een factuur sturen voor niet-geleverde zorg of expres onvoldoende gekwalificeerd en dus goedkoper personeel inzetten. Grote kans dat als dit in Vijfheerenlanden gebeurt, het vrijwel niemand opvalt. De gemeente doet nauwelijks iets om zorgfraude tegen te gaan, blijkt uit een rapport van de Rekenkamer Vijfheerenlanden dat onlangs is gepubliceerd.
"Geld dat bedoeld is voor de zorg, moet ook in de zorg blijven", zegt Jolanda Versteegh, die samen met Rob Paulussen het onderzoek voor de rekenkamer uitvoerde. "Bovendien moet je kwetsbare inwoners beschermen." Paulussen voegt toe: "Er zijn ongelooflijke tekorten, vooral in de jeugdzorg. Voordat je dan om geld bij het Rijk vraagt, moet je wel de controle op orde hebben."
Zorgfraude komt in verschillende vormen voor. Te denken valt aan spookzorg, waarbij gedeclareerde zorg niet is geleverd. Op-coderen komt ook regelmatig voor. Dan declareren zorgaanbieders een duurdere behandeling dan gegeven. Bij frauduleuze onderbehandeling leveren zorgaanbieders wel een dienst, maar wordt de kwaliteit bewust laag gehouden met het doel meer winst te verkrijgen.
Het onderzoek van de rekenkamer richt zich vooral op het bestrijden van dit soort fraude, gepleegd door zorgaanbieders en dus niet door individuele cliënten die met het persoonsgebonden budgetten frauderen. Dat laatste komt steeds minder vaak voor, doordat cliënten niet meer zelf het geld op hun rekening gestort krijgen. De betalingen lopen sinds 2015 via de Sociale Verzekeringsbank.
Bij fraude door zorgaanbieders gaat het om veel grotere bedragen. Geschat wordt dat 3 tot 10 procent van het totale budget voor de Wet maatschappelijke ondersteuning (waar bijvoorbeeld thuiszorg en dagbesteding onder vallen) en Jeugdwet wegvloeit naar fraude. Dat zou in Vijfheerenlanden gaan om een bedrag tot 2,6 miljoen euro per jaar. Dat geld gaat dus niet naar zorg aan inwoners maar komt terecht bij frauderende zorgaanbieders.
Geen meldpunt voor zorgfraude
Anders dan de meeste gemeenten in Nederland, doet Vijfheerenlanden nog weinig aan de bestrijding van zorgfraude. Zo geven medewerkers in interviews door de rekenkamer aan zich "onmachtig" te voelen om frauduleuze zorgaanbieders aan te pakken en is er volgens de rekenkamer geen kennis bij de gemeente om jaarrekeningen te doorgronden, waardoor zorgaanbieders winst kunnen verhullen.
Ook is er geen 'selectie aan de poort' om in te kunnen schatten of een zorgaanbieder frauduleus is. Verder heeft de raad pas dit jaar geld beschikbaar gesteld voor het bestrijden van zorgfraude en wordt in commissie- en raadsvergadering nauwelijks over het onderwerp zorgfraude gesproken. Daarnaast bestaat er geen actief meldpunt voor cliënten en inwoners om zorgfraude te kunnen melden.
Er zijn voorbeelden bekend van huizen voor beschermd wonen, waar kwetsbare mensen als dagbesteding hennep toppen.
De rekenkamer weet niet of er daadwerkelijk frauduleuze zorgaanbieders actief zijn in Vijfheerenlanden, maar vindt dat de gemeente er wel meer aan moet doen om dat te weten te komen, te voorkomen en te bestrijden. Bovendien is het volgens de onderzoekers onrealistisch om te denken dat er in Vijfheerenlanden geen zorgfraude voorkomt.
Sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor onder meer jeugdzorg en (thuis)zorg aan ouderen en langdurig zieken. Dan ontstaat volgens het Rekenkamerrapport de 'hectische fase', waarbij alle aandacht gaat naar het continueren van de zorg. In de 'pioniersfase' zetten gemeenten daarna de eerste stappen om ook te controleren of de juiste zorg wordt geleverd, wat overigens hun wettelijke taak is.
Vandaag de dag, in de 'bewustwordingsfase', is het "tijd om gestalte te geven aan een dubbele opdracht: zorgen voor kwalitatief goede én eerlijke zorg, inclusief fraudebeheersing". Volgens het rapport lijkt Vijfheerenlanden tijdens het onderzoek een stap te maken van de hectische fase naar de pioniersfase, waarmee de gemeente achterloopt op de meeste gemeenten in Nederland.
Drugscriminelen op de zorgmarkt
"We kwamen in de media koppen tegen met verschrikkelijke misstanden", vertelt Versteegh over de aanleiding van het onderzoek. In het rapport worden nieuwsartikelen aangehaald over woekerwinsten bij zorginstellingen, zorgpersoneel met valse diploma's en zelfs over drugscriminelen die zich op de zorgmarkt storten. Paulussen: "Er zijn voorbeelden bekend van huizen voor beschermd wonen, waar kwetsbare mensen als dagbesteding hennep toppen."
Wat ons zorgen baart, is dat de hardnekkige fraudeurs zoeken naar de weg van de minste weerstand.
"Wat ons zorgen baart, is dat de hardnekkige fraudeurs zoeken naar de weg van de minste weerstand", vervolgt hij. "Vijfheerenlanden zet wel wat voorzichtige stappen, maar loopt achter op andere gemeenten en loopt zo het risico onnodig veel geld kwijt te raken aan fraude." Belastinggeld van inwoners, benadrukken de twee.
Kwetsbare mensen de dupe
Daar komt niet in de laatste plaats bij dat veelal kwetsbare mensen de dupe worden van zorgfraude. Fraudeurs gaan soms actief op zoek naar kwetsbare cliënten die niet aan de bel zullen trekken als de thuiszorg minder uren komt dan afgesproken of als de kwaliteit van de zorg tekortschiet. "Je moet als gemeente voorkomen dat er zorgaanbieders met kwade bedoelingen aan de slag gaan", aldus Versteegh.
Wat zou de gemeente dan moeten doen? De rekenkamer komt met zeven aanbevelingen met de strekking: maak van het bestrijden van zorgfraude een prioriteit. Het behoeft "stevige bestuurlijke aandacht" en "fraudealertheid" bij medewerkers. Vijfheerenlanden zou volgens de rekenkamer ook de noodzakelijke kennis moeten ontwikkelen om frauduleuze zorgbedrijven te herkennen en raadsleden moeten hun controlerende rol invullen bij de aanpak van zorgfraude.
We hebben het hier niet over een verkeerd gedeclareerde tandenborstel of fraude door cliënten met een paar duizend euro.
Communicatie is ook een punt van aandacht. De rekenkamer pleit voor meer evaluatiegesprekken met cliënten over de verkregen zorg en een meldpunt waar inwoners, cliënten en zorgprofessionals laagdrempelig signalen kunnen afgeven over vermeende fraude. Versteegh: "Je kunt alles melden op de website van de gemeente tot aan overlast van de buren, maar dit niet. Dat is jammer."
"We hebben het hier niet over een verkeerd gedeclareerde tandenborstel of fraude door cliënten met een paar duizend euro", benadrukt Paulussen. "Het gaat om grote bedragen en kwetsbare mensen die het slachtoffer worden." Versteegh: "Je moet alles uit de kast trekken om alert te blijven."
'Grip op zorgkosten'
Het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Vijfheerenlanden reageert in een brief dankbaar op het rapport en schrijft onder meer: "Wij delen uw gevoel van urgentie om tot een gedegen (...) aanpak te komen. De aanpak van fraude draagt bij aan het krijgen van grip op de stijgende zorgkosten."
De gemeente benoemt wel dat de "experts" uit hun teams Financiën en Control niet voor het rapport zijn bevraagd, terwijl zij degenen zouden zijn die de zogenoemde rechtmatigheidscontroles uitvoeren. De rekenkamer gaat daar niet in mee en laat weten: "Dat je op een factuur kijkt of het afgesproken bedrag klopt, is logisch. Dat betekent niet dat er gecontroleerd is of de zorg ook echt geleverd is."
Donderdag 27 oktober staat een rekenkamerrapport op de agenda in Vijfheerenlanden. Dan praten lokale politici over de uitkomsten en de vervolgstappen.
