25 jaar fietsstraten: verkeersveiligheid toegenomen, maar nog onduidelijk wat een fietsstraat is

UTRECHT - Het ontwerp van de eerste fietsstraat van Nederland was geen verbetering van de veiligheid te noemen. In 1996 leidde het experiment tot veel ongelukken in de Burgemeester Reigerstraat. Daar hebben verkeersdeskundigen van geleerd. 25 jaar later zijn er ruim twintig fietsstraten in Utrecht, die moeten bijdragen aan een veiligere stad. Toch weten nog niet alle gebruikers wat een fietsstraat inhoudt.
De Burgemeester Reigerstraat in 1997
De Burgemeester Reigerstraat in 1997 © Het Utrechts Archief
"Het was een tekentafelmodel, dat niet geschikt was voor de praktijk", zegt Joost Meulenbroek, terwijl hij een blik werpt op één van de zwart-witfoto's van de eerste fietsstraat. Hij woont al 45 jaar in Oudwijk nabij de Burgemeester Reigerstraat. Ondernemers praten er op eenzelfde manier over. "Het is ontworpen door mensen die nog nooit met de laarzen in de modder hadden gestaan", stelt Willem Langerak senior die opgroeide in de buurt.
Herbert Tiemens is als beleidsmedewerker stedenbouw en mobiliteit van de gemeente betrokken bij het ontwerp van de nieuwe fietsstraat. Ook hij is het ermee eens dat het ontwerp 25 jaar geleden niet goed was. "Het was natuurlijk nog een heel nieuw concept. Mensen kenden het nog niet. Fietsers durfden hun plek niet op te eisen op de weg en automobilisten konden zich er niet toe verhouden om dan eventjes die 300 meter achter een fietser te blijven", blikt hij terug met het nieuwe ontwerp in zijn hand.

'Fietsstraat?'

Inmiddels zijn er meer dan twintig fietsstraten in de stad, maar 25 jaar later is er nog steeds onduidelijkheid over de term fietsstraat. "Fietsstraat? Daar ben ik niet zo'n voorstander van. De auto's moeten niet verdwijnen uit de straat", zegt een broodjesverkoper uit de Burgemeester Reigerstraat die denkt dat er straks alleen nog plek is voor fietsers.
De Burgemeester Reigerstraat wordt een fietsstraat.
Verkeerspecialist Max van Kelegom merkt ook op dat er nog onduidelijkheid is over de fietsstraat. "Wij techneuten weten wat het is en dan denken wij dat burgers het ook wel weten, maar dat is natuurlijk niet zo." Het heeft tijd nodig volgens hem. "In 2001 is de regel ingevoerd dat verkeer van rechts voorrang heeft. Dat wordt nu aardig nageleefd en is ingeburgerd, maar het had en heeft nog steeds tijd nodig. Hetzelfde kun je zeggen over regelgeving in de fietsstraat."

Fietspad

In de fietsstraat gelden dezelfde regels als op een weg met fietsstroken in de stad. De maximumsnelheid is 30 kilometer per uur en er mag worden ingehaald. "In het begin was er onduidelijkheid bij automobilisten. Is dit nou een fietspad? Mag ik hier nou rijden?", zegt Otto van Boggelen, die onderzoek deed naar fietsstraten. Hij is beleidsmedewerker bij het Fietsberaad, het kenniscentrum voor fietsbeleid van de Nederlandse overheden.
Om dit te verduidelijken, worden de fietsstraten tegenwoordig uitgevoerd met rood asfalt. Dit leidt soms nog tot verwarring voor de automobilist. "Een rode strook, dat is een fietspad, daar mag je niet komen met de auto. En je hebt de weg met fietsstroken. Met de fietsstraat heb je een tussenvorm gekregen. Daar moeten mensen aan wennen. Hoe vaker ze voorkomen, hoe beter automobilisten zullen weten dat ze er mogen rijden", aldus Van Boggelen.
Doorsnede nieuwe fietsstraten
Doorsnede nieuwe fietsstraten © Gemeente Utrecht
Wennen kunnen de mensen dan ook wel in Utrecht. Met de Burgemeester Reigerstraat komt er weer een fietsstraat bij in de stad. De werkzaamheden zijn inmiddels begonnen en naar verwachting in maart 2022 klaar. Samen met de Nachtegaalstraat, die onlangs in gebruik is genomen als fietsstraat, maakt het onderdeel uit van een van de drukste fietsroutes van stad. Dagelijks fietsen er 18.000 mensen. Met name van het station naar de Uithof. Voor hen wordt meer ruimte gemaakt, waardoor ook hier fietsers de baas worden en auto's straks te gast zijn.

Breedte

Het aantal fietsers is dan ook van belang voor de efficiëntie van een fietsstraat. "Je hebt drie, vier keer meer fietsers nodig dan autoverkeer wil een fietsstraat goed kunnen werken. De verhouding luistert best wel nauw voor de breedte van een fietsstraat", stelt Tiemens, terwijl hij nog eens naar de tekening kijkt. Om de breedte van de straat was 25 jaar geleden ook al veel te doen.
Ook bij het ontwerp van de nieuwe fietsstraat was de breedte een discussiepunt. Waar in de Nachtegaalstraat brede stoepen zijn aangelegd, is dat in de Burgemeester Reigerstraat niet mogelijk. "Het is hier al heel smal, de bussen blijven rijden en die moeten wel langs elkaar heen kunnen. Net als de leveranciers die moeten laden en lossen", zegt de beleidsmedewerker.
De breedte van het wegdek en de stoepen gaat dan ook niet heel veel veranderen. Wat wel gaat veranderen, is de omgeving in de straat. Er wordt ruimte gemaakt voor groen. Omwonende Meulenbroek is bioloog en voorstander van groen, maar niet heel lyrisch over het ontwerp. "Kijk, hier voor de supermarkt komen plantenbakken. Daar gaan fietsen tegenaan worden gezet en mensen gaan er zitten eten. Dat wordt een rommeltje."
Deel van ontwerp herinrichting Burgemeester Reigerstaat
Deel van ontwerp herinrichting Burgemeester Reigerstaat © Gemeente Utrecht
Ondernemers die op de plek zitten waar de groenstrook komt, denken er verschillend over. Een restauranteigenaar is er blij mee. Een winkelier had liever parkeerplaatsen voor auto's gezien. De bomen en planten komen er niet alleen om het straatbeeld te verfraaien. Meer groen moet bijdragen dat minder opwarming in de stad. "Onherroepelijk gaan we nu al naar anderhalve graad klimaatverandering. Dat betekent dat het in de stad vijf graden warmer wordt in de zomer", zegt Tiemens.
En het wordt niet alleen warmer de komende jaren. Ook de hoeveelheid fietsers in de stad blijft flink toenemen. Om de toestroom aan fietsers aan te kunnen, zijn er plannen om te investeren in het openbaar vervoer, zodat de route van het Utrecht Centraal naar de Uithof minder belast gaat worden.
Begin april werd bekend dat Utrecht 2,1 miljard voor dat project misloopt, omdat de plannen niet goed genoeg waren. "Als de plannen die er liggen voor de toekomst doorgaan, blijft het hier ongeveer even druk", stelt Tiemens.

Veiliger

Tiemens merkt ook op dat fietsstraten de veiligheid in het verkeer hebben vergroot. "Gelijktijdig met de komst van de eerste fietsstraat hebben we 30 kilometer per uur ingevoerd. Daarna dat verkeer van rechts voorrang heeft gekregen. Dat heeft er allemaal toe geleid dat automobilisten hun gedrag zijn gaan aanpassen, waardoor het verkeer veiliger is geworden."
Verkeersspecialist Van Kelegom is het daarmee eens. "Als je kijkt naar het aantal verkeersslachtoffers 25 jaar geleden en hoeveel dat er nu zijn, is dat enorm afgenomen. In die zin is het verkeer wel veiliger geworden." In 1996 waren er 90 dodelijke verkeersslachtoffers in de provincie. In 2020 is dat aantal gedaald tot 33. Een jaar daarvoor zijn er ruim 5000 ongevallen geregistreerd. Bij de meeste is de fiets betrokken. Dat gaat om 42 procent tegenover 29 procent automobilisten.
Het is niet bekend of de fietsstraten een bijdrage leveren aan de afname. Daar is nog geen onderzoek naar gedaan. Toch denken de specialisten dat fietsstraten de veiligheid vergroten. "We weten dat de beleving beter is. In de oude situatie zaten de fietsers op de fietsstroken tegen de geparkeerde auto's aangedrukt. De zwarte strook in het midden van de weg, daar mag je als fietser wel komen, maar zo lezen ze de weg niet. Het veiligheidsgevoel is dan ook gegroeid door de ruimte die fietsers hebben in fietsstraten", constateerde Van Boggelen.
Impressie van Burgemeester Reigerstraat als fietsstraat
Impressie van Burgemeester Reigerstraat als fietsstraat © Gemeente Utrecht

Conflicten

Omwonenden en ondernemers merken op dat er nu nog hard wordt gereden door de straat. Ze hopen dat daar verandering in komt als de herinrichting klaar is. Niet alleen auto's rijden hard, ook fietsers gaan steeds sneller door de komst van de e-bike. "Door de nieuwe voertuigen en onverwachte manoeuvres, zoals een e-bike die heel snel nadert, is het voor het gevoel wel onveiliger geworden", beweert verkeerspecialist Van Kelegom.
Maar dat onveilige gevoel was er 25 jaar geleden ook volgens Tiemens. "In het begin waren fietsers heel erg bang. Moet ik nou voor de grote bus blijven? Nu is dat veel beter geaccepteerd. Mensen hebben daarvan geleerd en durven nu wel voor een auto of bus te fietsen."
Van Kelegom ziet dat anders. "Het aantal fietsers is toegenomen en daardoor wordt de angst op de fietsstraten groter. Ook doordat het fietsverkeer sneller gaat. Er zijn meer conflicten in het verkeer. Jongere fietsers ergeren zich aan het fietsgedrag van ouderen en nemen meer risico's, waar automobilisten niet op bedacht zijn. Het is dan ook niet zo dat de angst minder is geworden."
Kijk hieronder om te zien hoe de gebruikers denken over de veiligheid in de fietsstraten.

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.