Staatsieportret Jan van Zanen is bijna af: 'Het moet geen té gladde afwerking worden'

© RTV Utrecht
UTRECHT - Als je vanaf buiten door de ramen van het atelier van kunstenaar Nico Heilijgers naar binnen spiekt, zie je hem al staan: een groot doek met een geschilderd portret van voormalig burgemeester Jan van Zanen. Wie, zoals ondergetekende, met de ogen van een leek naar dit doek kijkt, denkt dat het allang af is. Dat is het nog allerminst, verzekert de schilder. "Maar ik wil er ook voor waken dat het een té gladde afwerking wordt. Het moet wel een schilderij blijven, zo een waarbij je de penseelstreken nog ziet."
Utrechtse burgemeesters worden sinds 1903 geportretteerd na beëindiging van hun termijn. De werken komen te hangen in een galerij in de entree van het stadhuis.

In september zijn professionele Utrechtse kunstenaars uitgenodigd om zich kandidaat te stellen. Er zijn daarop 49 schetsen ingediend. Ook moesten de kunstenaars een voorstel tot uitwerking, een honorariumvoorstel en representatieve voorbeelden van eerder werk voorleggen.

Eind november kreeg Heilijgers te horen dat hij was uitgekozen om een portret van de oud-burgemeester van Utrecht te maken, na een eerdere oproep van de gemeente aan alle Utrechtse kunstenaars om schetsen aan te leveren. "Ik kreeg al van verschillende kanten de opmerking dat dit echt iets voor mij was. En toen ik de oproep zag wist ik: ik maak een kans. Ze waren op zoek naar een traditioneel portret. De omschrijving van de oproep paste precies bij wat ik het liefste doe."

Concurrenten

Toch was het na die eerste aanmelding nog allesbehalve een uitgemaakte zaak. "Hoeveel kunstenaars zich in eerste instantie hebben aangemeld weet ik niet precies, maar voor de uiteindelijke poseersessie die de definitieve kandidaat zou bepalen waren veertig anderen uitgenodigd. Dat zijn dus behoorlijk wat concurrenten. Niet iedereen maakte overigens een schilderij: er waren ook kunstenaars aan het boetseren of fotograferen. Ik had mezelf de opdracht gegeven om er alles uit te halen wat erin zat. Zodat ik, mocht ik niet gekozen worden, achteraf in ieder geval wist dat ik er alles aan had gedaan."
Heilijgers maakt graag dit soort schilderijen. Het feit dat je bij zo'n werk in opdracht misschien niet zo vrij bent als tijdens het maken van eigen werk, deert hem niet. "In tegendeel, volgens mij ben ik bij dit soort opdrachten op mijn best. Genoeg tijd om rustig na te kunnen denken over een mooie en creatieve invalshoek, maar wel met een harde deadline om naartoe te werken."
En toegegeven, zo'n financiële zekerheid die bij een werk in opdracht komt kijken, is natuurlijk ook best prettig. "De laatste jaren werk ik het liefst in opdracht. Vroeger had ik zo'n beetje een keer per jaar een tentoonstelling waarbij ik dan veel werk verkocht. Daar kon ik dan van leven. Tegenwoordig koopt men niet zoveel kunst, dus is dat lastiger. Maar het lukt nog steeds. Daar ben ik heel dankbaar voor."

Sterren op het Doek

Het atelier van Heilijgers staat in de Utrechtse wijk Welgelegen, in een ruimte voor creatieve ondernemers die zich bevindt tussen een bedrijventerrein, studentenflats en een voetbalkooi. Op een grote schildersezel staat het werk van Van Zanen, toch vrij open en bloot voor iedereen te bezichtigen. "Mensen die hier langs lopen kunnen het inderdaad zo zien staan. Maar ach, de meeste mensen hebben toch geen idee waar het voor is."
Heilijgers is al ruim een maand bijna iedere dag aan het werk bezig.
Heilijgers is al ruim een maand bijna iedere dag aan het werk bezig. © RTV Utrecht
Het tafereeltje doet denken aan het populaire televisieprogramma Sterren op het Doek, waarin drie verschillende kunstenaars in korte tijd een BN'er moeten portretteren. Uiteindelijk kiest de 'ster' een van de drie kunstwerken. Heilijgers deed zelf eens mee aan het programma en kreeg toevalligerwijs de opdracht om stadsgenote Claudia de Breij te schilderen. "Je moet goed nadenken hoe je bij zo'n programma uit de verf komt, letterlijk", lacht hij. "Het is niet helemaal vergelijkbaar, want je hebt maar drie weken de tijd. Maar het concept is wel een soort versnelde vorm van dit portret van Van Zanen."

Tramaanslag

Zo probeert hij in zijn portretten ook altijd iets van zichzelf te verwerken. "Ik ben gewoon gaan Googelen en zo ontdekte ik dat Van Zanen een connectie met Japan had. Daar bleek hij Anton Geesink te hebben ontmoet. Nu heb ik zelf ook ooit judolessen van Geesink gehad, dus het leek me leuk om hem erin te verwerken. Kijk, een portret gaat natuurlijk in de eerste plaats over degene die erop afgebeeld is. Maar ik vind het ook mooi om een stukje van mijzelf mee te nemen. Dan is de cirkel mooi rond."
Naast mooie momenten, zoals de start van de Tour de France, maakte Van Zanen als burgervader van Utrecht een zwarte dag mee: de tramaanslag. "Het gebeurde hier om de hoek, ik heb de tram zien staan", zegt Heilijgers. "Ik heb erover geaarzeld of ik dat mee wilde nemen in het portret. Het is nu niet bepaald iets waar je met plezier op terugkijkt, maar het is wel een heel bepalend onderwerp. Bovendien was het niet alleen maar verdriet. Er was een prachtige herdenkingsmars, waar alle lagen van de Utrechtse bevolking samenkwamen. Dat was een heel verbindend en sereen moment."
Tijdens de stille tocht die na de tramaanslag werd gehouden kwamen supporters van FC Utrecht samen met moslims uit de stad.
Tijdens de stille tocht die na de tramaanslag werd gehouden kwamen supporters van FC Utrecht samen met moslims uit de stad. © RTV Utrecht

Verrassing

Op 14 februari wordt het werk van Heilijgers onthuld, waarna het staatsieportret komt te hangen in het stadhuis. Het zal niet voor het eerst zijn dat de inmiddels Haagse burgemeester het werk dan te zien krijgt: hij heeft al meerdere sessies met de kunstenaar gehad om het werk te bespreken. "En ja, dan is het wel erg prettig dat meneer Van Zanen een ontzettend leuke man is om mee te werken", vindt de schilder.
Of hij het jammer dat een echt 'verrassingsmoment' zoals bij Sterren op het Doek uitblijft? "Nee, ik vind het wel prettig dat ik wat zekerheid heb. Op televisie lijkt het leuk, zo'n onthullingsmoment voor de geportretteerde, maar voor mij is dat echt een heel spannend moment. Uiteindelijk is mijn uitgangspunt toch altijd: als ik die persoon zou zijn die hier staat afgebeeld, zou ik dan blij zijn met het resultaat? Dat is wat telt. En ik denk dat dat in dit geval goed is gelukt."

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.