Podcast Wielaert gaat aan: de zware dilemma's van Truus van Lier en de primeur van het Vueltalied

© RTV Utrecht / Jamila van de Rijt
UTRECHT - Het Vuelta-lied van Leroy Lans was de vrolijke afsluiter van een geladen editie van 'Wielaert Gaat Aan' in de Bieb aan de Neude. Geschiedenis van verschillende oorlogen kwam samen met de actualiteit in Oekraïne.
Jessica van Geel vertelde over haar biografie van verzetsvrouw Truus van Lier, Paul Feld over zijn nieuwe muziektheaterstuk De Prinses van Atjeh en cabaretier Vincent Bijlo ging in op de speach die Volodomyr Zelensky hield voor de Tweede Kamer: "Hij maakte de oorlog van ons allemaal."
Bijlo trad op de avond van de raadsverkiezingen van 16 maart op in de Ronda, TivoliVredenburg. Hij had het over 'de zwetende kiezer': "Als je buiten het stemlokaal gaat staan kan je ruiken wat ze gestemd hebben. De PVV, heel laf zweet, FvD van dat eigen zweet eerst."
Journalist Ton van den Berg, ook aanwezig als alter ego van Koos Marsman vertelde dat hij twintig jaar geleden een uitgebreid interview had gehad met Tommy Hendriks, de man die in 2004 narcissen in de vorm van de naam Truus neerzette op de oever van de Singel, ter hoogte van de plek waar Van Lier op 3 september 1943 de Utrechtse hoofdcommissaris Kerlen doodschoot. Van den Berg: "Ze was toen een beetje vergeten."
Jessica van Geel kwam op een paar jaar geleden op het spoor van Van Lier toen ze onderzoek deed naar Truus Schröder, met haar partner Gerrit Rietveld de mede-ontwerper van het Rietveld-Schröderhuis aan de Prins Hendriklaan. In haar archief vond ze ook briefjes van haar buurmeisje. Ze noemde haar 'het meisje met de vergeet-me-niet-ogen.' Wie nu dat monumentale huis bezoekt, koopt tickets in het huis waar de familie Van Lier heeft gewoond. Van Geel: "De bezoekers van het Rietveld-Schröder-huis moeten weten dat in dat gewone bakstenen huis ernaast zich ook een bijzonder leven heeft afgespeeld."
Truus van Lier hield geen dagboek bij, heeft geen brieven geschreven. Haar zus was naar Engeland gevlucht, haar moeder overleefde de oorlog niet, haar vader was ziek. Van Geel werd getroffen door een advertentie van vlak na de oorlog waarin de vader om opheldering vroeg over het lot van zijn dochter.
Ze dook in documentatie van het NIOD en het Utrechts Archief. En permitteerde zich de vrijheid om het verhaal van Truus van Lier te reconstrueren met dialogen en al. Ze legt uit: 'Ik dacht: dit verhaal is zo belangrijk voor de stad. Je hoort snippers, die narcissen zijn prachtig. Maar wat is het verhaal, wat is er gebeurd? Omdat ik zo weinig archiefmateriaal had vond ik het belangrijk om te kijken naar wat andere vrouwen in het verzet deden, hoe de oorlog verliep, hoe haar netwerk er verder uitzag, Die mede verzetsleden van haar groep, hoe hebben die geopereerd, voor welke twijfels en vragen en daden hebben zij gestaan. Dan moet ik iets vrijer zijn dan alleen de bronnen noemen. Dan is het belangrijk om te kijken wie ze heeft ontmoet op welke momenten en hoe ze uiteindelijk tot haar liquidatie is gekomen.
De Van Liers waren een welgestelde familie. Grootvader was een van de oprichters van de Utrechtse hypotheekbank. Het gebouw staat nog op de Drift, naast het pand van de UVSV, de studentenvereniging waar Truus van Lier vroeg in de oorlog lid van werd als studente rechten. Ze sloot zich aan bij de verzetsgroep CS-6. Voor de oorlog had ze al kennis genomen van de Jodenvervolgingen in Duitsland. Bij het uitbreken van de oorlog probeerde een viertal familieleden naar Engeland te ontkomen via IJmuiden, maar toen dat niet lukte, pleegden ze zelfmoord. Truus van Lier kreeg trekken van een Kenau. Ze kon zeggen: 'Jullie zijn veel te zwak. Kunnen geen bloed zien.'
Van Lier en haar metgezellen lazen het Communistisch Manifest en het werk van de grote Franse schrijver Malraux. De vraag kwam aan de orde of moorden gewettigd was om andere moorden te voorkomen. Van Geel: 'Dat was een ontzettend ingewikkeld dilemma waar zij voor hebben gestaan. De verzetsgroep van Truus van Lier discussieerde er ook eindeloos over. Wat kan wel, wat kan niet? Mag je eigen rechter spelen?'
Truus van Lier verzuchtte op een essentieel moment: 'Noem me roekeloos, maar ik geloof in het goede van de mens en ik ben bereid ervoor te moorden.'
Hoofdcommissaris Gerard Kerlen stond op een lijst van gevaarlijke personen van de Ordedienst, een verzetsgroep van voormalige militairen. Hij stond aan het hoofd van de Centrale Controle die bezig was met het jagen op Joden in Utrecht. Voor CS-6 werd hij een concrete dreiging.
Truus van Lier heeft Kerlen een periode nauwkeurig geschaduwd op zijn wandelingen tussen het hoofdbureau aan het Paardenveld en zijn woning aan Willemsplantsoen nummer 8. Aan het eind van de middag van 3 september 1943 is Van Lier daar door de Walsteeg naartoe gefietst. Ze wist dat Kerlen een man van orde en tucht was en dat hij exact om vijf uur bij zijn huis zou aankomen. Ze had een geruite mantel aan waar ze een zakje in genaaid had waar haar revolver in paste. Ze is op de hoofdcommissaris afgelopen en heeft op zeven meter afstand twee schoten op hem gelost. Ze waren dodelijk.
De Duitse Sicherheitsdienst had niet meer dan een signalement: een geruite jas, donker krullend haar. Truus van Lier is naar Haarlem gevlucht. Daar nam ze een jodin in vertrouwen, Irma Seelig. Het was een verraadster. Ze was eerder zelf opgepakt en voor de Duitsers gaan werken. Ze nam een jas voor Truus mee naar een Haarlems café en ook een koffer met drie pistolen. Daarmee zou ze herkenbaar zijn voor de mannen die haar buiten opwachtten.
De Duitsers wilden geen vrouwen executeren in Nederland. Daarom werd Truus naar Sachsenhausen gebracht, samen met Reina Prinsen Geerligs en Nel Hissink. Gedrieën zijn ze op 27 oktober 1943 gefusilleerd. Van Geel kwam tot een schokkende ontdekking over wat er daarna is gebeurd.
"Kampmensen moesten het vuile werk doen. Zij moesten de lichamen naar de verbrandingsoven brengen. De drie vrouwen zijn misbruikt na hun dood en daarna gecremeerd. Joop Zwart, een Nederlander die als administrateur in het kamp werkte heeft gezien hoe de lichamen erbij lagen en er conclusies aan verbonden en dat is ook bevestigd door andere gevangenen uit die tijd."
Met grote actuele betrokkenheid heeft Jessica van Geel met haar partner Claudia de Breij een vrouw uit Oekraïne met haar zoon in huis genomen. Om privacy-redenen wil ze daar niet te veel over zeggen. "De jongen heeft kanker, is in behandeling bij het Máxima-centrum. Het gaat naar verhouding heel goed."
Voor Vincent Bijlo dan de vraag of hij geschokt is door het vertrek van Theo Hiddema bij Forum voor Democratie, samen met Paul Frentrop. Bijlo: "Voor Hiddema is het al de 44-ste keer dat hij vertrok. Ik hoop dat-ie nu zijn rug recht houdt en blijft vertrekken, want Baudet is voor die man nu een soort verloren zoon. Hij moet woord houden, want het Forum is tegen democratie. We hebben hier ook te maken met een oliemannetje van Poetin."
Bijlo heeft genoten van het theaterstuk dat de donderdagse speach van Zelensky was, met het noemen van de bombardementen op Londen en Rotterdam. Hij zei: "De schaduw van die bommen hangt boven Oekraïne, boven Europa, boven de hele wereld, waarmee hij gelijk benoemde hoe Poetin ons in zijn nucleaire tang heeft. Zelensky zei ook dat de tweede wereldoorlog begonnen is met de aanval op een land. En de geschiedenis mocht zich niet herhalen, maar dat begint hij nu gewoon te doen. Hoe minder jullie ondernemen, hoe meer ruimte Poetin gaat creëren. Want verhis je niet, hij is al jaren bezig om dit voor te bereiden en daar zijn wij in Europa echt nog veel te naïef over."
Paul Feld vulde aan: "Het is een strijd om de publieke opinie. Waar Zelensky zich sterk voor maakt is de waarheid tegenover de leugen. Ik geloof hem, hij is een mens van vlees en bloed. Poetin vond de val van de Muur de grootste ramp van de twintigste eeuw en het begin van de derde wereldoorlog. Het is een grote wraakperiode van dertig jaar."
Bijlo: "Het is wraak op de geschiedenis. Al de doden die nu vallen, vallen uit naam van een mythe. De fictie van de geschiedenis, het grote rijk waar Kiev de hoofdstad van was. Kiev is ouder dan Moskou."
Onverzettelijkheid en propaganda zijn ook onderdelen van Felds theaterstuk De Prinses van Atjeh, uitgevoerd door het Rotterdamse muziektheatergezelschap Ausdauer.
Feld betoogt: "De prinses Nyak Dien is een van de 150 helden van het huidige Indonesië. Zij opereerde vanuit de jungle van Atjeh, het westen van Sumatra, Ze was jong toen de eerste invasie van de Nederlanders plaats vond in de negentiende eeuw. Ze zag hoe de Nederlanders daar huis hielden, de moskee in brand schoten en haar geboortehuis aan flinters schoten. Toen hebben ze een guerrillaoorlog gevoerd, dertig jaar lang, Zij stond lang op de lijst van meest gezochte personen. Tot ze krom stond van de reumatiek en blind van de staar. Ze hebben haar aangegeven. Ik heb een foto gezien van daarna. Dan zie je een bosheks met blinden ogen, zo boos. Ze is verbannen naar Java en heeft daarna nooit meer iets gezegd. Die koppigheid vind ik echt ongelooflijk. Ze was buitengewoon gelovig, een moslima. Ze is niet uit eigenbelang in het verzet gegaan. Het tekent de Atjehse geest. Dat is wat me facineert in het toneelstuk."
Het verhaal wordt verteld door een een actrice in een gelaagde terugblik waar ook de verwoestende tsunami van 2004 en de coronapandemie onderdelen van zijn.
Aan het slot van de talkshow zei Koos Marsman blij te zijn dat de Vuelta met twee jaar uitstel een mooi onderdeel is geworden van de viering van 900 jaar Utrecht. Hij kondigde ook de Grote 900-Jaar Utrecht-quiz aan, zonder vragen over Atjeh, maar wel over de slavernij.

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.