Straks toch weer in lockdown? 'Als het zover komt, hebben we het als land heel slecht gedaan'

Marc Bonten in de studio bij RTV Utrecht.
Marc Bonten in de studio bij RTV Utrecht. © RTV Utrecht
Utrecht - Hoewel corona ver naar de achtergrond is verdreven, klinken deze week zorgwekkende geluiden. Nieuwe varianten kunnen in het najaar toch weer leiden tot een lockdown, zeggen critici die het kabinetsbeleid te afwachtend vinden. "Dat zou een nationale blamage zijn", reageert arts-microbioloog en epidemioloog Marc Bonten van het UMC Utrecht.
Het lid van het Outbreak Management Team wil lockdown-achtige maatregelen niet helemaal uitsluiten, maar benadrukt dat Nederland alles in huis heeft om te voorkomen dat het weer (deels) op slot moet. "We hebben de kennis, de vaccins, de geneesmiddelen, uitstekende gezondheidszorg en een bovengemiddeld hoogopgeleide bevolking. Het is wel zaak om dit op een goede manier in te zetten."
Niet te lang wachten met maatregelen en een hoge vaccinatiegraad zijn cruciaal. "Als vaccins maximaal gebruikt worden, is de kans heel klein dat er lockdown-achtige maatregelen moeten worden genomen." Er wordt inmiddels gewerkt aan een aangepast vaccin om ook de nieuwe varianten het hoofd te bieden. "Ik kan alleen niet beoordelen in welke stadium deze ontwikkeling nu zit en op welke termijn een aangepast vaccin beschikbaar is."
Voor het najaar zal worden bepaald wie opnieuw ingeënt moet worden. Het is niet uitgesloten dat dit alleen om 60-plussers en mensen met medische aandoeningen zal gaan.
Onder meer de scholen, de middenstand en de horeca moeten zelf nadenken wat ze kunnen doen om open te blijven
Marc Bonten
Nu er niet meer getest wordt bij de GGD, wordt het virus gevolgd via het riool, de ziekenhuizen en de huisartsen. Het goede nieuws is dat de varianten van omikron vooralsnog niet ziekmakender zijn. "In Amerika zijn de ziekenhuisopnames toegenomen, maar daar is de vaccinatiegraad veel lager dan in Nederland. Daarnaast hebben we hier een behoorlijke groepsimmuniteit opgebouwd."
Bonten heeft ook vertrouwen in de coronapil. Het medicijn van Pfizer kan van nut zijn in een vroeg stadium na een besmetting. "De kans op ziekenhuisopname wordt dan veel kleiner en dat zou enorm kunnen helpen. Het is wel zo dat we de pil vooral nodig hebben voor mensen met onderliggende ziektes, die vaak al meerdere keren zijn gevaccineerd. We weten nog niet hoe het medicijn bij deze groep werkt. Maar de pil zal zeker ingezet gaan worden en dan zullen we dit ook onderzoeken."

Bal ligt bij sectoren en burgers

Dat we vanuit de overheid weinig horen over een lange termijnstrategie of een nieuwe vaccinatieronde baart menig wetenschapper zorgen. Bonten vindt het lastig te beoordelen wat er achter de schermen in Den Haag gebeurt. "Begin april heeft minister Ernst Kuipers een brief gestuurd aan de Tweede Kamer over de lange termijn, maar ik weet niet hoe voortvarend dit gaat."
Kuipers wil de bal vooral bij de samenleving leggen. Sectoren moeten zich voorbereiden op een eventuele golf. Een goede zaak, vindt Bonten. "Het OMT heeft dat eerder ook geadviseerd, samen met andere organisaties. Onder meer de scholen, de middenstand en de horeca moeten zelf nadenken wat ze kunnen doen om open te blijven."
Bonten wijst erop dat Koninklijke Horeca Nederland steeds heeft gezegd dat ze het zelf kunnen. "Ik vind overigens niet dat ze dat goed gedaan hebben, want we moesten daarna helaas toch weer in lockdown. Maar laat de horeca nu zelf maar met voorstellen komen om toch op een veilige manier open te kunnen."

Coronatoegangsbewijs en verpleeghuizen

Betere ventilatie wordt vaak genoemd als een belangrijke maatregel in bijvoorbeeld de horeca, maar het moet nog maar blijken hoe effectief dat is, stelt Bonten. Hij voorziet vooral een rol voor het veelbesproken coronatoegangsbewijs. "Dit is in Europa op grote schaal gebruikt en kan in bepaalde situaties zeker het verschil maken."
Volgens de epidemioloog hangt het nut van het coronatoegangsbewijs samen met de kracht en groei van het virus. "Het is inzetbaar als de R-waarde bijvoorbeeld net boven de 1 zit en je die weer wil omlaag wil brengen. Als de R al op 1.8 zit, is het dweilen met de kraan open. En als de R net onder de 1 zit, heeft het coronatoegangsbewijs ook geen toegevoegde waarde. Het is dus een heel kleine window of opportunity."
Werkgevers mogen niet weten of hun personeel is ingeënt, maar daardoor lopen wel ongevaccineerde medewerkers rond in verpleeghuizen
Marc Bonten
Ook de verpleeghuizen moeten hun verantwoordelijkheid nemen, vindt het OMT-lid. "Daar liggen de kwetsbare patiënten en is de sterfte het grootst. Iedereen die daar werkt en verblijft moet gevaccineerd zijn en er moeten beschermingsmiddelen zijn. Bovendien moet het personeel goed geïnstrueerd zijn over infectiepreventie en moet duidelijk zijn waarom ze bepaalde maatregelen moeten nemen. Als mensen dat niet weten, is de uitvoering meestal slecht."

Varen in de mist

Een probleem is ook dat er nog te vaak wordt gevaren in de mist omdat gegevens ontbreken, zegt Bonten. "Vanwege privacyregels is bijvoorbeeld niet altijd duidelijk of personeel gevaccineerd is. In de verpleeghuizen was afgelopen najaar sprake van enorme oversterfte. Dat kregen we te laat in de gaten omdat er te weinig informatie was."
Er werd volgens het OMT-lid nauwelijks aan diagnostiek gedaan en vaccinatiegegevens waren niet beschikbaar. "Werkgevers mogen niet weten of hun personeel is ingeënt, maar daardoor lopen wel ongevaccineerde medewerkers rond in verpleeghuizen. Dat is onverantwoord als een coronavirus als de Delta-variant rondgaat."
In de ziekenhuizen is het personeels- en beddentekort nog altijd een grote uitdaging. Bonten vindt niet dat daar direct de oplossing ligt. "Voor honderd extra bedden op de Intensive Care moet een enorme inspanning worden geleverd, maar als er een nieuwe coronagolf is, heb je maar drie of vier dagen ademruimte voordat het weer volloopt. Ziekenhuizen moeten uiteraard de plannen klaar hebben voor 'wat als', maar er zit gewoon een grens aan de capaciteit. En ik weet dat er intussen keihard wordt gewerkt aan het opleiden en werven van personeel."
Ik ben ongeneeslijk optimistisch
Marc Bonten
In Nederland moeten we dus vooral zelf onze verantwoordelijkheid gaan nemen. Maar hoe realistisch is het dat sectoren en burgers zelf in actie komen om een nieuwe golf te voorkomen? Bonten leest ook dat er maar weinig draagvlak is voor maatregelen bij een laag aantal besmettingen, maar die houding vindt hij niet verstandig. Hij wijst op het belang van vroeg ingrijpen en het bekende spreekwoord over de ezel en de steen. "Je kunt gewoon uittekenen wat er gebeurt als je niet ingrijpt en we zouden nu toch echt wel de lessen moeten trekken van de afgelopen jaren."
Al met al kijkt Bonten positief naar de toekomst. "Ik ben ongeneeslijk optimistisch en ik heb me er wel over verbaasd dat er deze week in de media ineens soort momentum ontstond rond een mogelijke lockdown. Dat kwam denk ik doordat de politiek de coronawet ging bespreken, maar er is op dit moment eigenlijk geen enkele reden om over een lockdown te praten. En als het wel zover komt, hebben we het als land heel slecht gedaan."

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.