Komt de fibula terug naar Wijk bij Duurstede? Voor de één ‘een droom’, voor de ander ‘onwaarschijnlijk’

Wijk bij Duurstede - Eén van de belangrijkste archeologische vondsten die ooit in Nederland gedaan is, is de fibula van Dorestad. In 1969 is ie gevonden in een oude waterput in Wijk bij Duurstede. Hij ligt nu al jaren in het Rijksmuseum voor de Oudheden in Leiden. Het is een geschiedkundig voorwerp van nationaal en internationaal belang. Maar nu Wijk bij Duurstede volgend jaar weer een eigen museum krijgt roept dat de vraag op: komt de fibula weer terug naar Wijk bij Duurstede? Die vraag is makkelijk, het antwoord blijkt complex.
De fibula van Dorestad is nu één van de topstukken van het Rijksmuseum voor de Oudheden in Leiden. De archeologische schat is daar onderdeel van de vaste tentoonstelling. Lucas Petit, hoofd van de afdeling Collectie en Onderzoek van het museum, staat zeker open voor een bruikleenovereenkomst. “Ons doel als rijksmuseum is om de geschiedenisverhalen zowel landelijk als regionaal te vertellen. We zijn de grootste bruikleengever van Nederland. Zo’n 1200 stukken zijn nu in bruikleen in andere musea te zien. Als wij vanuit een museum een aanvraag krijgen voor een bruikleen gaan we daar goed naar kijken. Maar ik heb die aanvraag voor de fibula nog niet binnen.”
De fibula van Dorestad is één van de grootste archeologische vondsten van Europa
De fibula van Dorestad is één van de grootste archeologische vondsten van Europa © Rijksmuseum voor de Oudheden, Leiden

Nachtwacht

In het verleden zijn al honderden vondsten uit Wijk bij Duurstede in bruikleen gegeven aan het oude museum Dorestad. Dat sloot in 2016 de deuren en wordt dus volgend jaar heropend. Van de fibula was alleen een replica te zien, want tot een bruikleenovereenkomst kwam het destijds niet. Martin Vastenhout, vrijwilliger en bestuurslid van museum Dorestad: “We moesten aan zoveel strenge beveiligingseisen voldoen daar was geen beginnen aan. Wij zijn een organisatie die grotendeels draait op vrijwilligers. En de fibula is qua statuur echt te vergelijken met de Nachtwacht van Rembrandt. Met dito beveiligingseisen.” Het was volgens Martin al een heel gedoe om de financiering voor het nieuwe museum op orde te krijgen. “Daarin is de eventuele komst van de fibula niet begroot. Daarom is er in het hele ontwerp en beveiligingssysteem van het nieuwe museum geen rekening gehouden met de komst van een topstuk.”

De fibula van Dorestad is een uitzonderlijk grote en vergulde broche versierd met edelstenen en veelkleurig email. Hij is gemaakt rond 800 na Christus. In 1969 werd hij gevonden in een waterput door twee jongens tijdens een archeologisch jeugdkamp. Op die plek verrees 2 jaar later woonwijk De Heul. Deskundigen vermoeden dat de fibula is verstopt in de waterput om hem er later weer uit te halen, maar dat gebeurde dus pas 1120 jaar later. De fibula van Dorestad is uniek vanwege zijn grootte en de gebruikte technieken en daarom zo’n belangrijk stuk in het verhaal van de geschiedenis van de vroege middeleeuwen. Annemarieke Willemsen, conservator van de collectie middeleeuwen van het Rijksmuseum voor de Oudheden in Leiden, schreef in 2009 een boek over Dorestad met een uitgebreid hoofdstuk over de fibula.

Droom

Voor Bart van Asperdt, raadslid voor D66 in de stad, is het niet de vraag of de fibula terugkomt, maar wanneer. Hij maakt zich er al jaren hard voor in de lokale politiek. “Ik ga er in ieder geval alles aan doen om de fibula hier terug te krijgen. Ook al is het maar tijdelijk rond de opening van het nieuwe museum. Dat zou voor mij echt een droom zijn die uitkomt.” Bart is naast raadslid ook gek op geschiedenis, dus hij heeft ook een persoonlijke drijfveer. “Ik ben er echt voorstander van dat we geschiedenis laten zien op de plek waar die geschiedenis zich heeft afgespeeld.”
Bart van Asperdt laat de plek zien waar de fibula is gevonden

Beveiliging

Gemeentearcheoloog Channa Cohen Stuart is ook enthousiast. “Dat zou ik zeker fantastisch vinden, maar of het ook kán is een hele andere vraag.” Volgens haar moet de museumbeveiliging wel echt van een hoog niveau zijn. “Dit is een soort Mona Lisa en zoiets beveiligen kost veel geld. Denk aan vele tienduizenden euro’s.”
Channa merkt dat Wijk bij Duurstede bij haar internationale collega’s hoog in het vaandel staat, maar dat je daar in de stad zelf weinig van terug ziet. “De rode loper gaat bijna uit als ik vertel dat ik archeoloog in Wijk ben.” Ze pleit dan ook voor de bouw van een archeologisch erfgoedcentrum in de stad waar archeologen en inwoners onderzoek doen naar de rijke geschiedenis van de stad. “Het ligt hier nog helemaal vol met archeologische schatten. Ze moeten alleen nog gevonden worden.”

Houten paal

Binnenkort gaat Channa onderzoek doen op bouwlocaties ter hoogte van de Zandweg en bij de Hoogstraat. “De opgravingen van vroeger gingen niet met de precisie en kennis van nu, dus er is ook veel verloren gegaan. Ik hoop bij toekomstige opgravingen nog veel meer te vinden, bijvoorbeeld een houten paal uit de haven van Dorestad. Op oude foto’s van archeologische vindplaatsen hier in Wijk zien we dat die palen gevonden zijn. Maar doordat ze in contact kwamen met zuurstof zijn ze niet bewaard gebleven.”
Bart van Asperdt op de plaats waar de fibula in 1969 is gevonden
Bart van Asperdt op de plaats waar de fibula in 1969 is gevonden © RTV Utrecht
Van wie is een archeologische vondst? Het Rijksmuseum voor de Oudheden en andere grote archeologische musea in de wereld hebben vaak te maken met rechtszaken over het eigendomsrecht van museumstukken. Horen de mummy’s in het British Museum niet gewoon thuis in Egypte? En heeft Nigeria recht op de beelden uit de koloniale tijd die nu in België in een museum liggen? En hoort de fibula dus niet gewoon thuis in Wijk bij Duurstede? Ook in Nederland zijn dit soort rechtszaken gevoerd, bijvoorbeeld over het zwaard van Oss. In een rijksmuseum is de conservering en beveiliging van topniveau en zijn de archeologische vondsten veilig opgeslagen in depots. Maar lokaal kunnen ze het verhaal misschien beter vertellen. Het is een spanningsveld waar per situatie een afweging in gemaakt moet worden.
Het oude stadhuis in Wijk bij Duurstede wordt momenteel verbouwd tot museum Dorestad
Het oude stadhuis in Wijk bij Duurstede wordt momenteel verbouwd tot museum Dorestad © RTV Utrecht

Investeringen

Raadslid Bart van Asperdt blijft realistisch. “Ik besef heel goed dat dit historisch gezien een enorm belangrijk object is en dat dat niet zo maar even wordt uitgeleend. Die strenge eisen qua beveiliging en verzekeringen kosten geld. Daar moeten we als gemeente absoluut over in gesprek. Ook moet je goed nadenken over hoe je omgaat met de enorme belangstelling en bijbehorende mensenmassa’s die voor de fibula naar Wijk bij Duurstede komen. Maar ik denk echt dat dat met behulp van bijvoorbeeld particuliere investeringen toch zou moeten lukken.”
Martin Vastenhout is nu vooral druk met de verbouwing van het museum. “We gaan het binnenkort wel even in het bestuur bespreken, maar als we die fibula hier naartoe willen halen is er echt veel extra geld nodig. Hoe fantastisch ik het ook zou vinden: het lijkt me onwaarschijnlijk en ik zie het eigenlijk niet gebeuren.”

Dit artikel is gemaakt in samenwerking met Regio90

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.