Feestelijke Pride Amersfoort 40 jaar na grimmige Roze Zaterdag: 'Toen was er agressie, nu is er Pride'

Het vertrek van demonstranten in 1982.
Het vertrek van demonstranten in 1982. © Frans van Loenen / Archief Eemland
Amersfoort - De Pride Amersfoort belooft ook dit jaar weer een feestelijke viering van de rechten van LHBTI'ers te worden. Toch was dat niet altijd zo. Veertig jaar geleden verliep een van de eerste LHBTI-optochten in Nederland, de Roze Zaterdag in Amersfoort, dramatisch. Deelnemers werden uitgescholden, bespuugd en met stenen, tomaten en eieren bekogeld. Nu is de Pride een feestje. Hoe kan het dat er zo veel vooruitgang is geboekt? "Ik kreeg er meer sterkte van, zo van 'ben je helemaal van de pot gerukt! Dit kan niet zo.'"
De Roze Zaterdag die voor 26 juni 1982 gepland stond, was een van de eerste landelijke demonstraties voor rechten van LHBTI'ers. Een feestje voor homo's, lesbiennes, biseksuelen en anderen moest het worden en zo'n 4000 deelnemers kwamen vanuit het hele land naar Amersfoort. Daar gingen ze, onder het motto 'Opgevoed tot hetero: lesbies/flikker durven zijn' door onder meer de volkswijken Kruiswijk en het Soesterkwartier wandelen.
Amersfoorter Riekje Hoffman was bij de protestdemonstratie aanwezig als activistische feminist. Ze merkte al snel na de start dat het mis ging. "We vertrokken van het Onze Lieve Vrouwekerkhof en er werd van alle kanten gespuugd, geschreeuwd en gedaan. Toen werd ik bekogeld met stenen en ik had mijn zoontje op mijn nek. Mijn man werd toen heel boos. Hij zei: "Alles goed en wel maar je gaat niet het leven van mijn kind in gevaar brengen. Geef hier dat kind en we zien je straks wel." Hoffman eindigde in buurtcentrum De Roef. "Daar mochten we er van de politie niet uit want om De Roef stond een grote groep jongeren met brommertjes te schreeuwen. Pas tegen de avond mochten we in kleine groepjes weg via de achterkant."
Er kwam een groep voorbij die met tomaten en eieren begon te gooien
Gon Teunissen, ambassadeur Roze 50+
Ook Gon Teunissen haalde het einde van de optocht niet. De Amersfoortse stond namens een organisatie van lesbische en biseksuele vrouwen reclame te maken toen de sfeer omsloeg. "Wij hadden een standje met promotiemateriaal en wij deelden dat uit met een praatje erbij. In Amersfoort lukte dat niet al te best. Er kwam een groep voorbij die met tomaten en eieren begon te gooien. Toen dachten we: moeten we blijven staan? Nou... nee dus. Dus wij zijn als een haas alles in gaan pakken."
Bij het einde van de optocht sloeg de vlam helemaal in de pan. Het Parool omschreef een dag later wat de demonstranten overkwam. "Bij het Onze Lieve Vrouwekerkhof werd de stoet opgewacht door 50 jongeren die de demonstranten lastig vielen en met eieren bekogelden. Er ontstonden vechtpartijen. De jongeren kregen versterking van nog eens 150 anderen." Vijf demonstranten en twee agenten raakten gewond. Veertien mensen werden aangehouden.
Het was wel duidelijk dat we zo snel mogelijk de apparatuur in het busje moesten zetten.
Kees van den Berg, vluchtte met zijn band op Roze Zaterdag 1982
Op dat Onze Lieve Vrouwekerkhof stond ook Kees van den Berg uit Utrecht. Hij zou gaan optreden met de net opgerichte popgroep Kadanz maar de dreigende sfeer zette een streep door dat idee. "Het was wel duidelijk dat we zo snel mogelijk de apparatuur in het busje moesten zetten." Later ging Van den Berg nog wel naar een afsluitend evenement in Amersfoort maar ook daar was de situatie onaangenaam. "In de avond kwamen we terug voor het eindfeest in De Flint, waar je in groepen van twintig naar buiten moest vanwege de dreigende sfeer buiten."
Van den Berg maakte later furore met Kadanz en werkte als LHBTI-adviseur voor de gemeente Utrecht, waarvoor hij zelfs werd geridderd. Jaren later schreef hij met Ingeborg Hornsveld een lied over hun herinneringen aan de Roze Zaterdag. In de videoclip zijn archiefbeelden van toen te zien. De tekst geeft inzicht in de sfeer. "Met eieren gooiden ze hun venijn en afkeer van zich af / wat waren we jong / wat waren we prachtig / wat waren we bang in '82."

Weerbaarheid en communicatie

En toch, zeggen alle aanwezigen, zit er ook een positieve kant aan de Roze Zaterdag die in het water viel. De zichtbare homohaat zorgde voor een opleving in het activisme van mensen die streden voor rechten van LHBTI'ers. Van den Berg: "Wat er veranderde, is dat wij onze naïviteit kwijtraakten. We dachten: we moeten ons goed organiseren en zorgen dat dit niet meer gaat gebeuren. We gingen werken aan onze persoonlijke weerbaarheid."
Naar aanleiding van de rellen op Roze Zaterdag in Amersfoort (1982) is Tijgertje opgericht. Zelfverdeding, conditietraining, karate Tai-jitsu, van alles voor flikkers en potten.
Advertentie in dagblad De Waarheid
Een advertentie in dagblad De Waarheid geeft een beeld van hoe de agressie in Amersfoort ervoor zorgde dat LHBTi'ers letterlijk en figuurlijk van zich af leerden bijten. "Naar aanleiding van de rellen op Roze Zaterdag in Amersfoort (1982) is Tijgertje opgericht. Zelfverdediging, conditietraining, karate Tai-jitsu, van alles voor flikkers en potten. Inlichtingen: Stichting Tijgertje, postbus 10521."
Ook Riekje Hoffmann liet zich bepaald niet tegenhouden door het gedrag van de Amersfoortse relschoppers. "Ik kreeg er meer sterkte van. Zo van: ben je helemaal van de pot gerukt! Dít kan niet zo."
De rellen zorgden er ook voor dat de homobeweging actiever ging communiceren, aldus Van den Berg: "Kijken hoe je in het land het thema bespreekbaar kan maken. Dat de gedachten die erover zijn, dat die veranderen. En dat is wat ze nog steeds doen, en waar de Prides zoals in Amersfoort, Amsterdam en Utrecht voor zijn."
Amersfoort is dus ook gegroeid in haar omarming van alle mogelijkheden die er zijn als mens.
Riekje Hoffman, feminist en aanwezig bij Roze Zaterdag in 1982
En het werk van de activisten had effect zag Hoffman enkele jaren later al toen de Roze Zaterdag in Amersfoort terugkeerde. "Die editie verliep zó goed en zó mooi. Er hing toen een hele goede sfeer. Er was een festival op het Onze Lieve Vrouwekerkhof en op de Hof werd een modeshow gehouden, ook voor transgenders, en dat verliep zonder problemen. Iedereen zat in de zon en schoof aan bij de ander. Amersfoort is dus ook gegroeid in haar omarming van alle mogelijkheden die er zijn als mens."

Monument

Om de Roze Zaterdag van 1982 permanent te herdenken, wordt er nu door verschillende LHBTI-organisaties in Amersfoort geld ingezameld voor een monument. Dat moet binnen een jaar af zijn en komt waarschijnlijk ergens in de buurt van het Onze Lieve Vrouwekerkhof.
Gon Teunissen denkt dat er nog 2000 euro ingezameld moet worden voor het monument. Wat haar betreft, is dat een terecht eerbetoon aan de generatie die heeft gevochten voor de rechten van LHBTI'ers. "Dat zijn de mensen die toen goed voor de dag zijn gekomen en daar profiteren de jongeren nu van en die weten niks van hoe het toen was. De situatie was toen voor de hele LHBTI-beweging echt héél grimmig."
Jos Houtveen is voorzitter van Stichting Keiroze, ook een van de organisaties die geld inzamelen voor het monument. Hij ziet nog een functie voor het gedenkteken. "Ten eerste willen we het stuk geschiedenis memoreren. Maar we willen ten tweede ook stilstaan bij het feit dat we nu in een tijd leven waar dit kan: zo'n monument neerzetten. Zodat mensen zien: er is hier in Amersfoort in 40 jaar veel veranderd. Toen was er agressie. Nu is er de Pride."
Dat gedoe van '82 willen we niet nog een keer meemaken. Daarvan zeggen: dit mag echt nooit meer gebeuren.
Gon Teunissen, ambassadeur Roze 50+
Want ook al zullen de deelnemers aan de Pride vandaag geen rottend fruit en eieren naar het hoofd krijgen, toch blijft het evenement nodig, vindt ook een strijdbare Gon Teunissen. "Dat gedoe van '82 willen we niet nog een keer meemaken. Daarvan zeggen we: dit mag echt nooit meer gebeuren. En daarom dragen wij de regenboogvlag met trots en ere door de stad zodat bij mensen die niet homovriendelijk zijn het kwartje gaat vallen: waarom zitten we zo moeilijk te doen?"
En er zijn bovendien nog genoeg LHBTI-problemen die volgens de activisten moeten worden opgelost. Zoals de zorg voor oudere homo's, lesbiennes en biseksuelen. Teunissen: "Het blijkt dat roze ouderen, zeker in een afhankelijke situatie, terug de kast in gaan. En dat moet je helemaal niet willen." Jos Houtveen noemt ook het thema van ouderenzorg, en voegt er nog een onderwerp aan toe: "Bij jongeren moet het bespreekbaar gemaakt worden. Dat het geen keuze is en dat het je overkomt. Als je homoseksueel bent dan ben je dat, en dat is ook zo als je lesbisch of transgender bent."

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.