Wat betekent het zeer lage vertrouwen in het kabinet voor de lokale politiek (en komt het weer goed)?

© ANP
Provincie Utrecht - Het vertrouwen in de overheid holt achteruit en is historisch laag. Lokaal en regionaal is ook sprake van een neerwaartse trend, al is het daar wat minder slecht gesteld. Waarom verliezen mensen het geloof in het openbaar bestuur en is de kloof nog te herstellen?
Energiecrisis, asielcrisis, woningmarktcrisis, stikstofcrisis, economische crisis, corona en oorlog op nog geen 2000 kilometer afstand. Het is niet zo gek dat pessimisme de boventoon voert. Maar het geloof in de huidige regering is wel heel laag, blijkt uit Ipsos-onderzoek in opdracht van de NOS.
Zeven op de tien ondervraagden geven aan weinig of heel weinig vertrouwen te hebben in de landelijke politiek. Verwijten die klinken: de politiek lost de problemen niet op, is vooral met zichzelf bezig en behandelt mensen niet gelijk. Ook voelen veel Nederlanders zich niet gehoord en vertegenwoordigd.

Dikke onvoldoende voor Rutte

Alle leiders van de coalitiepartijen krijgen een onvoldoende. De slechtste van de klas is premier Mark Rutte met een 4,2. Dat is een punt lager dan vorig jaar. Politici die wel een voldoende krijgen zijn Pieter Omtzigt, Caroline van der Plas en Lilian Marijnissen.
Met name aanhangers van partijen die zich aan de rechterkant van het politieke spectrum bevinden (BBB, JA21, Forum voor Democratie), hebben (heel) weinig vertrouwen in de regering. Alleen onder aanhangers van coalitiepartijen D66 en VVD heeft een merendeel nog geloof in het kabinet.
Bestuurskundige Stephan Grimmelikhuijsen van de Universiteit Utrecht vindt het niet verrassend dat het vertrouwen zo laag is. "Het is crisis en eerdere onderzoeken lieten ook al zien dat mensen er minder geloof in hebben."
Grimmelikhuijsen verwacht dat Nederlanders op termijn weer meer fiducie krijgen in de politiek. "Vertrouwen in de overheid gaat altijd op en neer. Dat het nu heel laag is, is niet uniek. Ook in de periode rond de moord op Pim Fortuyn zagen we dat. Toch ging het daarna weer gestaag omhoog."

Problemen oplossen

Nog niet eens zo heel lang geleden, bij het begin van de coronacrisis zag je ook weer een grote opleving, brengt Grimmelikhuijsen in herinnering. "Mensen waren toen onzeker en angstig en gingen achter het gezag staan. Later daalde het vertrouwen wel weer snel omdat er verdeeldheid was over de aanpak. Vertrouwen fluctueert. Het komt te voet en gaat te paard."
Heel bepalend bij het vertrouwen in de politiek is dat mensen zien dat de overheid problemen oplost, stelt de bestuurskundige. "Mensen moeten zien dat er competente bestuurders zitten, die integer handelen en zich aan afspraken houden. Maar nu er meerdere complexe vraagstukken zijn, zoals de stikstofcrisis en toeslagenaffaire, is het ingewikkeld om dat allemaal even op te lossen. Politici zijn wat dat betreft ook niet te benijden."
Het is goed om als overheid te laten zien wat je doet. Dat betekent niet alleen succesverhalen delen, maar ook duidelijk maken waarom iets niet lukt of verkeerd gaat.
Bestuurskundige Stephan Grimmelikhuijsen
Maar zijn Nederlanders nog wel bereid om toe te geven dat de overheid iets goed doet en een probleem oplost? "Er zal altijd een groep mensen zijn die nooit vertrouwen zal hebben in de overheid en ook niet te overtuigen is, maar dat is zeker geen meerderheid. Je ziet nu ook dat er toch wat beweging komt in het stikstofdossier en het oplossen van de energiecrisis. Dat kan ertoe leiden dat er langzaam weer meer vertrouwen komt."
Openheid is belangrijk, vindt de bestuurskundige. "Het is goed om als overheid te laten zien wat je doet. Dat betekent niet alleen succesverhalen delen, maar ook duidelijk maken waarom iets niet lukt of verkeerd gaat. Bij de functie elders-affaire met Pieter Omtzigt was de reactie bijvoorbeeld krampachtig, waardoor ook de integriteit in het geding kwam en dat is veel schadelijker dan toegeven dat er iets niet goed is gegaan."

Lokale politiek

Uit onderzoek van Kieskompas in opdracht van dagblad Trouw bleek eerder dit jaar al dat burger steeds minder vertrouwen hebben in de gemeentepolitiek. Ongeveer 40 procent van de Nederlanders zei toen weinig tot zeer weinig vertrouwen te hebben in hun gemeente.
Of de landelijke trend weinig goeds belooft voor de lokale en provinciale politiek is lastig te zeggen, zegt Grimmelikhuijsen. "Het kan van invloed zijn, maar je kan het niet één op één vertalen. Over het algemeen is het zo, dat het vertrouwen in de gemeentepolitiek altijd wat groter is."
Verschillen tussen randstad en regio en laag- en hoogopgeleiden spelen daarbij een rol. "Het is complex. Er kunnen bijvoorbeeld ook lokaal problemen spelen die van invloed zijn. Ook kan een populaire burgemeester bepalend zijn voor het vertrouwen in de lokale politiek."
Mijn doel is nu problemen oplossen, mijn doel moet nu niet zijn populair worden
Premier Rutte
Rutte, die in 2021 nog bijna twee miljoen voorkeursstemmen kreeg, vindt het lage vertrouwen "heel erg" zei hij vandaag. Maar hij wil het aan mensen zelf laten om te besluiten dat ze de overheid vertrouwen. "Daar ga ik niet om bedelen. Mijn doel is nu problemen oplossen, mijn doel moet nu niet zijn populair worden. Dan ben ik met de verkeerde prioriteiten bezig."

Koning maakt zich zorgen

De koning noemde het in de troonrede "zorgwekkend" dat mensen het vertrouwen verliezen in het oplossende vermogen van de politiek. "Ik denk dat mensen heel bezorgd zijn over de stapeling van problemen", zei Rutte. Hij noemde de hoge kosten en de asiel- en stikstofcrisis als voorbeelden van problemen die opkomen terwijl Nederland al "in een tijd van hele grote formaties" zat, op het gebied van klimaat, veiligheid en onderwijs.
Het beleid op het gebied van de energiecrisis, de woningmarkt en immigratie en asiel leidt het meest tot gebrek aan vertrouwen in het huidige kabinet. De belangrijkste oorzaak voor jongeren (18-34) om geen vertrouwen te hebben in het huidige kabinet, is het beleid op het gebied van de woningmarkt. Bij ouderen is dit de energiecrisis.
Rutte hoopt dat de maatregelen die het kabinet treft om te voorkomen dat huishoudens in betalingsproblemen komen, eraan bijdragen dat mensen weer het goede inzien van de overheid. Maar dat is niet het doel van de maatregelen, benadrukt hij.

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.