Nu al dodelijkste vogelgriep in 20 jaar en dan moet de vogeltrek nog komen

22 oktober 2022, 09:00 • 4 minuten leestijd

Utrecht - Sinds 2003 is de vogelgriep nog nooit zo dodelijk geweest. Terwijl meerdere vaccins tegen de vogelgriep worden getest, worden miljoenen kippen geruimd, gaan pluimveehouders vrijwillig in lockdown en is het afwachten wat de aankomende vogeltrek met de vogelgriepuitbraak gaat doen. "Vooral voor pluimveebedrijven die dichtbij de wateren zitten is het oppassen", zegt hoogleraar diergeneeskunde Arjan Stegeman van de Universiteit Utrecht. 

Naast Nederland kampen ook tientallen andere Europese landen met de zwaarste vogelgriepuitbraak ooit. “Dit jaar is het anders en is het virus in de zomer blijven circuleren", zegt Stegeman. "Het is het eerste seizoen geweest dat vogels die hier blijven broeden ook besmet zijn geraakt met de vogelgriep."

Wat is de vogelgriep?

Vogelgriep is een besmettelijke ziekte die voorkomt bij pluimvee (zoals kippen) en wilde vogelsoorten (zoals ganzen). Normaal gesproken begint het vogelgriepseizoen rond oktober, als trekvogels uit Siberië in Europa komen overwinteren. Het vogelgriepvirus kan al bij het pluimvee terecht komen als een besmette vogel in de buurt van een pluimveebedrijf poept.

In het voorjaar vliegen de trekvogels weer terug en zo dooft vaak ook de vogelgriep een halfjaar uit. Het H5N1-virus, het type vogelgriepvirus dat momenteel heerst, was dit jaar ook heel actief in de zomer. Daarna gingen de besmettingen onverminderd door.

Per 5 oktober 2022 gelden er landelijke maatregelen om de ziekte te bestrijden, zoals een landelijke ophokplicht en afschermplicht voor locaties met risicovogels.

Door het vogelgriepvirus zijn afgelopen jaar al bijna zes miljoen vogels in Nederland geruimd, waarvan een miljoen preventief. Dat maakt het huidige vogelgriepjaar volgens de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) het dodelijkste sinds de epidemie van 2003, toen ruim dertig miljoen dieren werden geruimd.

De meest recente ruiming in de provincie Utrecht dateert van begin september: bij een hobbyhouder van sierwatervogels in Bunschoten-Spakenburg moesten 150 vogels worden afgemaakt.

Verder geldt momenteel een vervoersverbod in een deel van de provincie Utrecht voor dieren, eieren, pluimveemest en strooisel. Dit verbod is ingesteld nadat bij een leghennenbedrijf in Lunteren in de provincie Gelderland vogelgriep werd gesignaleerd.

Jan Meijer heeft een pluimveebedrijf met ruim 40.000 leghennen in Vreeland. Hij is bang voor een uitbraak op zijn bedrijf door watervogels in de omgeving. “Ik heb mijn kippen al sinds oktober vorig jaar binnen. Hierdoor verkoop ik nu ook geen vrije uitloopeieren meer maar scharreleieren. Dat levert maandelijks veel minder geld op.”

Bart-Jan Oplaat, voorzitter van de Nederlandse Vakbond Pluimveehouders (NVP), vertelt hoe groot de angst bij veel pluimveehouders is. “Sommigen gaan zelfs vrijwillig in lockdown om besmetting op hun bedrijf te voorkomen." Hoe het virus een stal binnenkomt is vaak niet precies vast te stellen. Naast vogels en mensen kan ook bijvoorbeeld stof in de lucht meespelen.

Nu de vogelgriep hard om zich heenslaat klinkt de roep om een vaccin steeds luider. Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) onderzoekt momenteel in Lelystad de werking van drie vaccins tegen het huidige vogelgriepvirus in legkippen. "De vaccins die nu worden onderzocht zijn geselecteerd op de verwachte werking van zowel het voorkomen van de vogelgriep als het voorkomen van de verspreiding ervan", zegt Evelien Germeraad die als veterinair microbioloog verbonden is aan het onderzoeksinstituut WBVR. De uitkomsten van de proef worden niet eerder dan in de loop van december verwacht.

Hoewel een vaccin volgens hoogleraar diergeneeskunde Stegeman een belangrijke sleutel is om de vogelgriep op de lange termijn in te dammen, is alleen een vaccin volgens hem niet zaligmakend. "Hygiënisch werken en het goed in de gaten blijven houden waar het virus voorkomt blijven erg belangrijk."

Pluimveehouder Meijer en voorzitter Oplaat van de NVP zien het minderen van wilde vogels ook als optie om de vogelgriep terug te dringen. "Je kunt het probleem beter bij de bron aanpakken", zegt Oplaat.

Op dit moment wordt het risico voor de mens voor het huidige vogelgriepvirus door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) nog steeds als laag ingeschat. "Het virus verspreidt zich in Nederland nog niet van mens tot mens. Maar het virus kan muteren en zich aanpassen, zodat het zich zou kunnen gaan verspreiden onder mensen", zegt Germeraad. De veterinair microbioloog legt uit dat daarvoor nog wel veel tussenstappen nodig zijn. "Het is niet slechts één mutatie die hiertoe zal leiden. Het blijft wel heel belangrijk om overdracht naar mensen te voorkomen. Daarom wordt aangeraden om contact met zieke en dode wilde vogels en pluimvee te vermijden."

Op dit moment trekken watervogels vanuit Siberië deze kant op om te overwinteren. Het is afwachten wat deze vogels met zich meebrengen, vertelt Stegeman. "Er zou met de trek een nieuwe vogelgriepvariant deze kant op kunnen komen. Dat zullen we de komende weken gaan zien. Het aantal besmettingen zal naar verwachting niet afnemen."