Weer een nieuw plan voor eigenzinnig woonoord in Driebergen: blijven hun idealen wel in leven?

© RTV Utrecht
Driebergen - Al jaren wordt woonoord Kraaybeek in Driebergen geplaagd door perioden van onrust: leegstand van appartementen, achterstallig onderhoud en de dreiging van een rechtszaak. Nu weer klinkt gemopper in de gangen van het woonoord. Een mogelijke overname door zorginstelling Warande zit een aantal bewoners van het woonoord niet lekker en zorgt voor wrevel. "Ik durf niet te garanderen dat het niet verkocht wordt. Maar ik zeg ook niet dat het wel gebeurt."
Bewoners van Kraaybeek houden van hun eigenzinnige woonplek. Het woonoord is bijzonder omdat deze woonvorm is bedacht en gefinancierd vanuit schenkingen van (vermogende) antroposofen en christenen uit heel Nederland. Het complex ligt aan de Hoofdweg in Driebergen. Dat is een drukke straat met verkeer richting de A12 en forenzen op weg naar station Driebergen Zeist. Te midden van het razende verkeer staat woonoord Kraaybeek. 79 sociale huur appartementen voor ouderen met een christelijke en/of antroposofische levenswijze. Het woonoord wordt omringd door de landgoederen Beukestein en Kraaybekerhof, die laatste is een plek voor biologisch dynamische landbouw.

Woonoord Kraaybeek

Wat de bewoners bindt is hun christelijke en/of antroposofische levenswijze. Bewoners organiseren samen sociale en culturele activiteiten. Ook helpen ze elkaar als er zorg nodig is. Bewoners zijn overtuigd dat ze door op deze manier te leven de maatschappij zorgkosten besparen.

Het complex is in 1977 gebouwd. Om hier te mogen wonen moet je 55 jaar of ouder zijn. Op de wachtlijst staan zo'n 150 namen.

Woonoord Kraaybeek was tot 2015 een zelfstandige stichting binnen Stichting Antroz, een organisatie die zich onder andere bezighield met antroposofische zorginstellingen. Als Antroz in 2015 fuseert met Warande komt ook Kraaybeek te vallen onder de grote zorgaanbieder. Warande komt keer op keer met plannen voor het woonoord. Dat zorgt voor terugkerende onrust.

De ervaringen van Frans Molhoek Rosenhart

Frans Molhoek Rosenhart is bijna tachtig en heeft een broze gezondheid: "We zijn gewoon heel anders gewend", zegt hij. "Sinds Warande de zaak bestuurt hebben we te maken met een voortdurende verslechtering van de service. We kunnen bijvoorbeeld geen biologische-dynamische maaltijden meer bestellen." Ook andere voorzieningen verdwenen. Molhoeks partner, Henny Van Tuyl zegt daarover: "Het onnodig onklaar maken van een intercom van de centrale hal naar de woningen. De openingstijden van het servicekantoor voor bewoners zijn meer dan gehalveerd."
Andere oudere bewoners (soms 90+) van Kraaybeek delen de zorgen van het stel. Sinds de zorginstelling Warande betrokken raakte bij Stichting Kraaybeek in 2015 is er een gebrek aan vertrouwen in de leiding door Warande. De woorden 'sterfhuisconstructie' of 'uitsterfconstructie' vallen vaak en snel. Ze vrezen dat Warande steeds minder ruimte laat voor de eigenheid van het woonoord.
Die is hen veel waard, want in het woonoord wonen veel mensen met gewoonten die zijn ingegeven vanuit hun levenswijze en idealen; het christendom en de antroposofie, vaak ook een combinatie van beide. Zij hebben een sterke wens om hun tradities en rituelen in vrijheid uit te voeren. Denk aan kunstzinnige vorming, het vieren van jaarfeesten en andere momenten van samenzijn. Van oudsher is aan inspraak vanuit die ideologische waarden en wensen gehoor gegeven, maar onder Warande zijn de ervaringen dus anders. Molhoek Rosenhart: "Ze doen aan top-down management en communicatie. Over de fusie bijvoorbeeld. Het bestuur van de bewonerscommissie werd al begin mei ingelicht over de fusie en werkte samen met Warande aan de nieuwe statuten nota bene."

Brief op 4 oktober 2022

De andere bewoners horen vorige maand officieel voor het eerst over het fusieplan, op 4 oktober. Dan ontvangen Molhoek en zijn buren een brief van Warande bestuurder Harry Finkenflügel. Finkenflügel is de bestuurder van Warande ook de bestuurder van Stichting Kraaybeek. Finkenflügel wil de stichtingen Kraaybeek en Valckenhof laten fuseren binnen Warande.
De bestuurder schrijft in de brief dat de stichtingen over te weinig vermogen beschikken om vernieuwing van het vastgoed te bekostigen. In het jaarverslag 2021 van stichting Warande staat dat Kraaybeek een eigen vermogen heeft van ruim 1,9 miljoen euro. Gaat de fusie door dan verdwijnen Valckenhof (heeft een eigen vermogen van ruim 6 ton) en Kraaybeek als zelfstandige stichtingen. Warande slokt ze dan op. Het voornemen schiet in het verkeerde keelgat van Molhoek en zijn partner.

Stichtingbestuurders

Bestuurders van stichtingen moeten besluiten nemen die in het voordeel zijn van die stichting. Geld dat in een stichting zit is geoormerkt en moet gebruikt worden om het stichtingsdoel te verwezenlijken.

In het geval van Woonoord Kraaybeek is Harry Finkenflügel bestuurder van twee stichtingen: die van Warande en Kraaybeek. Het toezichthoudend orgaan is de Raad van Toezicht van Warande. Finkenflügel moet besluiten nemen die het belang van Kraaybeek dienen.

De bestuurder moet zich houden aan wetten en aan statuten die zij zelf opstellen. Statuten kunnen worden herzien. Dat is bijvoorbeeld gebeurd na de fusie van Antroz met Warande in 2015. Ook in de jaren erna hebben statuutswijzigingen plaatsgevonden.

Volgens hen heeft Warande acht jaar lang willens en wetens onderhoud niet uitgevoerd terwijl er wel geld voor was, bijvoorbeeld die 1,9 miljoen van het eigen vermogen. Dat irriteert Frans Molhoek Rosenhart. "We hebben nog geen folie achter de verwarming, de vloeren zijn niet geïsoleerd. Veel woningbouwverenigingen hebben dat allang gedaan."
Inmiddels is er verwarring en verslagenheid bij sommige bewoners, vooral de oudere mensen houden het niet meer bij. Molhoek vertelt over een buurvrouw van in de 90 die veel stress heeft van alle onrust. "De mensen hier kunnen het niet behappen: het tempo van het proces, notulen; een dik pak. Nieuwe statuten van twintig bladzijden? Krijgen we zaterdag in de bus, worden de woensdag erop besproken. Ik heb nog niet alles kunnen lezen. Ik kan het niet bijbenen! De menselijke maat is zoek. Dit is gewoon doordrukken wat hen goed uitkomt", zegt Molhoek Rosenhart.

Kraaybeek en Warande

Kraaybeek lijkt een zorgenkindje in de vastgoedportefeuille van Warande. In 2019 wil Warande van het woonoord af omdat renovatie dan te duur blijkt. Twee jaar lang is er gedoe tussen de bewoners en Warande, want het plan is om de stichting Kraaybeek op te heffen.

Om dat te kunnen doen voert Warande een rechtszaak vanaf juni 2019, maar trekt die uiteindelijk in. In januari 2021 is de lucht geklaard, schrijft Nieuwsblad De Kaap. 'De opheffing van de antroposofische stichting gaat niet door: 'De kou lijkt uit de lucht... Opbrengst van nieuwbouw komt het woonoord ten goede', schrijft een journalist van de lokale krant.

Bijeenkomst voor bewoners

Op 19 oktober, twee weken na de eerste brief met het fusieplan is er een bijeenkomst voor bewoners waarin meer informatie wordt gedeeld. Het nieuwste plan van Warande lijkt niet bij alle bewoners per se slecht te vallen. Bij anderen is de kilte terug.
Een bewoner, bewoner J in de notulen, brengt die middag het woord vertrouwen onder de aandacht: "Vanaf 2013/2014 waren er al geluiden dat Valckenhof en Kraaybeek verkocht zouden worden. 2016 dezelfde geluiden. 2019 wordt het heel concreet. Drie jaar later komt er weer een vraag over de toekomst, er zijn andere plannen. Waar moet ik dan mijn vertrouwen op baseren dat jullie niet alsnog een andere truc hebben gevonden om Kraaybeek te verkopen? ... Een vos verliest zijn haren, maar niet zijn streken."
De bewonersvereniging van Woonoord Kraaybeek houdt ook vinger aan de pols en nodigt bewoners uit om twee weken later weer bij elkaar te komen. De bewonersvereniging heeft een eigen bestuur dat gevormd wordt door drie bewoners en een adviseur. Deze adviseur heeft veel ervaring in raden van toezicht van zorginstellingen. Ook maakte deze persoon zes jaar lang, van 2002 tot 2008, deel uit van de raad van toezicht van Warande (tot 2006 onder de naam Stichtse Warande). De naam van deze adviseur is bij de redactie bekend, hij wil niet meewerken aan deze publicatie.
Het woonoord staat in een groene omgeving
Het woonoord staat in een groene omgeving © RTV Utrecht
De voorzitter van de bewonersvereniging wil na enig aandringen wel reageren op het fusieplan. "We hebben natuurlijk al een heleboel voorwerk verricht en veel contact gehad met Warande en de bestuurder. We zijn tot de conclusie gekomen dat zoals het nu geregeld is, vooral met de statuten daarbij, dat er voor Kraaybeek eigenlijk geen wijzigingen komen. Het enige is dat Stichting Kraaybeek weg is. Maar het woonoord blijft gewoon, ook het antroposofische gedachtengoed blijft."
De voorzitter van de bewonersverenging zegt dat de zorgen en bezwaren van bewoners over Warande en de bestuurder van de stichting niet terecht zijn. "De verkoop van het woonoord ligt niet in de lijn van verwachtingen, maar hij kan natuurlijk ook niet zeggen dat het nooit verkocht zal worden. Daar beginnen mensen aan te twijfelen."
Het is paradoxaal om te zeggen dat om het woonoord te redden en toekomstbestendig te maken, je de stichting moet opheffen.
Harry Finkenflügel
Bestuurder Harry Finkenflügel wil zijn fusieplan graag uitleggen. Volgens hem hoort het bij de zoektocht die hij aflegt met het woonoord: "Het is ernstig verouderd en wij vinden zelf ook dat de appartementen comfortabeler moeten. Stichting Kraaybeek heeft geen eigen middelen die genoeg zijn om een grondige renovatie toe te passen. We zitten met de gemeente veel meer op het spoor dat er vernieuwbouwd moet worden."
Finkenflügel legt uit dat er geprobeerd is om beleggers en financiers te vinden. Het probleem is dat sociale huur maar moeilijk gefinancierd wordt omdat er geen marge op zit, zegt hij: "Als we fuseren met Warande dan zijn banken wel geïnteresseerd." De bestuurder zegt dat een fusie de makkelijkste route is en benadrukt dat het antroposofische karakter van het woonoord gewaarborgd blijft. Finkenflügel: "Het is paradoxaal om te zeggen dat om het woonoord te redden en toekomstbestendig te maken, je de stichting moet opheffen."

Warande

Warande richt zich op zorg. Dat is ook niet gek omdat het verlenen van zorg het bedrijfsmodel is. De omzet van Warande in 2021 bedraagt 77,6 miljoen euro, staat in het jaarverslag. Een reserve heeft Warande ook: ruim 25 miljoen euro. Een hoger bedrag dan voorgaande jaren, dat komt vooral door de verkoop van vastgoed het afgelopen jaar. Hiermee heeft Warande beschikking over fors meer vermogen. Met zulke cijfers in de plus en de noodzaak voor vernieuwing lijkt een toekomst voor het woonoord binnen Warande niet onlogisch.
Bouwplannen voor Kraaybeek heeft Finkenflügel ook. Deze zijn op 10 november aan de bewoners gepresenteerd. Het huidige gebouw zal plat moeten en wordt vervangen door een nieuw te bouwen complex voor een woon- en leefgemeenschap met 79 appartementen. Ook komt er uitbreiding van sociale- en middenhuur op het terrein. Finkenflügel: "Je gaat hier wonen als je 55 jaar bent. Een aantal mensen heeft zorg nodig. Dat kun je dan in hetzelfde gebouw krijgen." Ondanks de plannen en het toekomstbeeld dat de bestuurder schetst kan hij geen uitsluitsel geven over verkoop van het pand: "Ik durf niet te garanderen dat het niet verkocht wordt. Maar ik zeg ook niet dat het wel gebeurt."

Vertrouwenskwestie

Dat is een belangrijke reden waarom Molhoek, zijn partner en enkele andere bewoners klaar zijn met Warande. Ze hebben sterk het idee dat Warande vooral uit is op het vermogen van 1,9 miljoen van het Woonoord en de volledige zeggenschap wil over het vastgoed en de grond. "Warande zet ons vreselijk onder druk. Zij willen hier zorgwoningen bij gaan bouwen en alle flats ombouwen tot zorgwoningen. Maar wij hebben hier geen behoefte aan zorg, we willen zelfstandig wonen."
Die vrees zit diep bij de bewoners. Als Warande Kraaybeek inlijft is dat het begin van het einde van het idealistische gedachte die dit woonoord in de jaren '70 mogelijk maakte. Een deel van de bewoners denkt dat als Kraaybeek onder Warande valt, het woonoord in het zoveelste verzorgingshuis verandert. Het antroposofische karakter zal met de tijd slijten. Dat is waar de pijn van de sceptische bewoners zit.

Fusie begin 2023

Warande blijft aan de fusie en vastgoedontwikkeling doorwerken want is opzoek naar perspectief voor het woonoord. Formeel kan Finkenflügel besluiten dat de stichtingen fuseren. In het geval van Kraaybeek gaat het niet om een stemming of enquête die de doorslag geeft, zegt Finkenflügel: "Ik kan het gewoon besluiten. Er zullen ook mensen zijn die juridische bezwaren maken. Het is een voorgenomen besluit, maar we proberen bewoners mee te krijgen en ik probeer dat netjes te doen." Begin 2023 wil Warande de fusie doorvoeren.

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.