Rekenkamer: raadsleden goedgelovig in miljoenenrechtszaak tegen Niemans Beton

Vijfheerenlanden - Raadsleden vertrouwden zowat blindelings op experts en hebben te weinig gedaan om grip te krijgen op de omvangrijke rechtszaak die hun gemeente jarenlang voerde tegen de voormalige betonfabrikant Niemans Beton. Dat is de conclusie van een rapport van de Rekenkamer Vijfheerenlanden over de slepende zaak die uitliep op een rekening van 92 miljoen euro voor de gemeente Vijfheerenlanden. "Het dossier is zeer complex, maar ze hadden meer kunnen doen."
De Rekenkamer Vijfheerenlanden onderzocht de raadsbetrokkenheid in de zaak-Niemans
De Rekenkamer Vijfheerenlanden onderzocht de raadsbetrokkenheid in de zaak-Niemans © RTV Utrecht
Het was een mokerslag, zei burgemeester Sjors Fröhlich toen de gemeente Vijfheerenlanden de uitspraak van het gerechtshof eind 2020 hoorde. Met de uitspraak kwam weliswaar een einde aan de meer dan veertig jaar durende rechtszaak tegen Niemans Beton, maar de schadevergoeding die de gemeente aan de voormalige betonfabrikant moest betalen, was gigantisch.

'Langstlopende rechtszaak van Nederland'

Lang geleden, in 1971, verkocht het Industrieschap Vianen-Hagestein (later de gemeente Vianen) een stuk grond aan betonfabrikant Niemans Beton. Het Industrieschap leverde de grond alleen deels niet én deels te laat, waardoor de betonfabrikant niet verder kon uitbreiden en winst misliep. Die eiste daarom een schadevergoeding.

De rechtszaak die volgde, duurde meer dan veertig jaar en kwam daarmee bekend te staan als de langstlopende rechtszaak van Nederland. Het gerechtshof in Den Haag deed uiteindelijk eind 2020 uitspraak: Vijfheerenlanden (waar Vianen inmiddels deel van uitmaakt) moest 92 miljoen euro schadevergoeding betalen aan Niemans Beton. Alle spaarpotten van de gemeente gingen daardoor leeg.

De claim van vele miljoenen hing al jaren als een zwaard van Damocles boven het hoofd van de gemeente Vianen, die om die reden in 1991 zelfs de belastingen al verhoogde. Toen de einduitspraak kwam, waren Vianen, Zederik en Leerdam gefuseerd tot Vijfheerenlanden en moest de héle gemeente er dus voor opdraaien.
We hebben géén onderzoek gedaan naar de schuldvraag
Collin Hoogeveen, Rekenkamer Vijfheerenlanden

'Voor het lapje gehouden?'

Wisten de raadsleden van Leerdam en Zederik wel waar ze aan begonnen, toen ze samengingen met Vianen? Zijn hun inwoners "voor het lapje gehouden"? Hebben raadsleden zelf er alles aan gedaan om de schade te beperken? Allemaal vragen die ervoor zorgden dat een grote meerderheid de rekenkamer vorig jaar vroeg onderzoek te doen.
Niemans Beton won in 2020 de slepende rechtszaak tegen de gemeente Vijfheerenlanden
Niemans Beton won in 2020 de slepende rechtszaak tegen de gemeente Vijfheerenlanden © RTV Utrecht
En het rapport daarover ligt er nu dus. "We hebben géén onderzoek gedaan naar de schuldvraag", wil Collin Hoogeveen, lid van de rekenkamer, maar vast zeggen. Wel is gekeken naar de rol van de gemeenteraad in de jaren rondom de fusie. Belangrijkste vraag: wisten de raadsleden, het hoogste bestuursorgaan in de gemeente, voldoende over de zaak om er iets zinnigs over te kunnen zeggen?
Mwah, is waarschijnlijk het helderste antwoord daarop. Kortgezegd heeft volgens de rekenkamer het college – zoals het hoort – de gemeenteraden van toen nog Vianen, Zederik én Leerdam "op belangrijke momenten in het proces juist, tijdig en zo compleet mogelijk geïnformeerd". Raadsleden zelf hebben alleen "nagenoeg geen gebruikgemaakt van beschikbare raadsinstrumenten".

'Honderden documenten bestudeerd'

Voor het rekenkamerrapport hebben onderzoekers naar eigen zeggen honderden documenten bestudeerd. Het gaat onder meer om raads- en collegestukken, maar ook om persoonlijke communicatie tussen ambtenaren en wethouders, schadeberekeningen en memo's van juristen en advocaten. Daarnaast spraken de onderzoekers onder anderen met oud-wethouders, -raadsleden en de huidige burgemeester van Vijfheerenlanden.

Raadsleden wisten van dreigende miljoenenclaim

Met de conclusies zou een einde moeten kunnen komen aan het idee dat de vroegere gemeenten Leerdam en Zederik vóór de fusie met Vianen onvoldoende op de hoogte waren van de dreigende miljoenenclaim van Niemans Beton. Alle drie de gemeenteraden kregen voor de fusie immers dezelfde informatie. "De presentaties die aan de raden werden gegeven waren identiek", aldus het rapport.
Toch is de vraag in hoeverre raadsleden die informatie helemaal begrepen. Hoogeveen zegt daarover: "Er zit een verschil tussen juist en volledig informeren, en adequaat en begrijpelijk." Bovendien kregen raadsleden alle informatie steeds mondeling, vooral vanwege de geheimhouding en het risico op lekken. Nog even iets nalezen was er dus niet bij.

Burgemeester Fröhlich over rapport: 'We moeten het begrijpelijk houden'

In het programma Utrecht komt thuis op Radio M Utrecht reageerde burgemeester Sjors Fröhlich van Vijfheerenlanden als voorzitter van het college én de gemeenteraad op het rekenkamerrapport. Fröhlich: "Ik ben blij dat de rekenkamer heeft vastgesteld dat het college de raad altijd juist, tijdig en compleet heeft geïnformeerd, maar er zijn ook verbeterpunten."

De burgemeester vervolgt: "Je hebt altijd wel te maken met ingewikkelde zaken. We moeten elkaar beter helpen als dit soort complexe situaties zich voordoen en alles op alles zetten om het voor iedereen begrijpelijk te houden."

Wat inwoners volgens Fröhlich aan dit rapport hebben? "Financieel niet veel, want die 92 miljoen is afgetikt. Ik hoop alleen dat de gemeenteraad zich in de toekomst beter laat informeren en beter wordt geïnformeerd. Daar hebben inwoners uiteindelijk ook profijt van."

Luister hier het interview met burgemeester Sjors Fröhlich over het rapport terug

Bijna blindelings vertrouwen

Uit de conclusies blijkt overigens ook een bijna blindelings vertrouwen in de experts van de gemeente. Daarover valt te lezen: "We zien, wellicht ook door de complexiteit van de materie en het gaandeweg deels verloren gegane collectieve geheugen, dat slechts in beperkte mate eigen afwegingen werden gemaakt door de raad. Er was veel vertrouwen in de kennis van anderen."
Er was veel vertrouwen in de kennis van anderen
uit rekenkamerrapport
Vertrouwen is goed, maar controle is beter, kun je het advies van de rekenkamer wel samenvatten. En dus moeten de raadsleden én het college aan de slag. Bij volgende complexe dossiers, denk aan langjarige woningbouwprojecten, moet de gemeente beter gebruikmaken van hun eigen gereedschapskist en het college de raad begrijpelijker informeren.
Lokale politici kunnen op donderdagavond 19 januari vragen stellen aan de rekenkamer over het rekenkamerrapport. In de commissievergadering van 26 januari en de raadsvergadering van 9 februari gaan ze over het rapport in debat en besluiten ze welke conclusies ze aan het rapport gaan verbinden.
Overigens kostte het rekenkameronderzoek 25.000 euro. De raad wilde er écht niet meer aan uitgeven. Het dossier had immers al "genoeg" geld gekost.

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.