Hoe een eeuwenoude helm die eigenlijk al (deels) van Woerden was, de gemeente 90.000 euro kostte
Woerden - Het begon als een gouden vondst, maar na een langslepende rechtszaak is het inmiddels uitgelopen op een financiële tegenvaller voor de gemeente Woerden. Ruim twintig jaar geleden werd in de Singel naast het oude centrum van Woerden een Romeinse helm gevonden. Door een recente uitspraak van het gerechtshof is de prijs die Woerden voor die messinghelm met adelaar moet betalen opgelopen naar 90.000 euro. En dat terwijl helm eigenlijk vanaf de vondst al aan de gemeente toebehoorde.
Het is 2000 als een kraanmachinist bij baggerwerkzaamheden in de Singel bij toeval op de helm stuit. Het is gemeentegrond, dus is de gemeente samen met de vinder gezamenlijk eigenaar, ieder voor de helft. Maar de kraanmachinist verkoopt de helm aan een hobbyarcheoloog. En dan begint de strijd om de helm. Belangrijkste discussiepunt: wie moet ‘m nou krijgen en hoeveel geld moet daar tegenover staan?
Dat vaststellen van hoeveel de helm waard is, blijkt knap lastig. Het voorwerp is daarom meerdere keren getaxeerd, legt Arja van Veldhuizen uit. Zij is directeur van het Stadsmuseum in Woerden, waar de helm al sinds 2014 te zien is. “Het is heel moeilijk om de waarde van zo'n helm te bepalen. Als je vergelijkbare vondsten hebt, dus een andere Rembrandt bijvoorbeeld, dan kun je de waarde makkelijk vergelijken met een soortgelijk schilderij. Maar deze helm is een zeer zelden vondst. Alleen in Leiden is er een soortgelijk exemplaar en in Frankfurt am Main, in Duitsland. Die heeft wangkleppen en we vermoeden dat deze helm dat ook heeft gehad. Dus toen we de helm lieten taxeren, werd er 50.000 euro genoemd, maar ook 280.000 euro. Dat loopt dus nogal uiteen."
De rechter bepaalt in eerste instantie dat de gemeente de helm krijgt toebedeeld en dat de hobbyarcheoloog daar 52.500 euro voor moet krijgen. Maar de man gaat in hoger beroep. In het hoger beroep wordt opnieuw besloten dat de helm naar de gemeente moet gaan, maar volgens het gerechtshof moet de archeoloog er wel meer geld voor krijgen. Na nieuwe taxaties komt het hof op een totaalbedrag van zo’n 90.000 euro, wat betekent dat de gemeente nog eens 37.000 moet overmaken naar de archeoloog.
De wethouder laat weten dat de gemeente de kosten gaat betalen. "De rechter heeft gesproken en het is zoals het is. Daarmee is de helm in ons bezit en daar zijn we blij mee."
'Uniek en zeldzaam, belangrijk voor Woerden'
De helm staat al een hele tijd te pronken op de zolder van het museum, veilig onder glas, te bezichtigen voor de bezoekers. Een adelaar prijkt bovenop, de minuscule veertjes van de vogel zijn zorgvuldig gerestaureerd, want bij de vondst liep de helm nogal wat deuken op. "Het is een paradehelm, een show-helm die iemand ooit heeft gedragen. Hij is niet geschikt om je mee te verdedigen, want het materiaal is veel te dun. Hij stamt ongeveer uit de 2e of 3e eeuw na Christus. Wie hem verloren heeft en hoe hij in de Singel terecht kwam, is niet duidelijk. Maar soms gooiden soldaten die met pensioen gingen hun helmen als een soort offer in het water."
Aan het uiteinde van de adelaarssnavel zit een minuscuul gaatje. Arja: "Het zou kunnen dat daar nog een soort sieraad aan hing, of veertjes. Wat precies, weten we helaas ook niet." Arja is heel blij dat de gemeente het geld er hoe dan ook voor over heeft, want zo behoudt het museum een unieke, zeer zeldzame vondst. "Wij waren geen partij in deze rechtszaken, maar zaten wel al die tijd in onzekerheid of de helm voor ons wel behouden zou blijven. En dus ook voor de Woerdenaren. We vinden het heel erg belangrijk dat het Rijk zich er hard voor maakt dat zulke bijzondere vondsten op een lijst komen en dan niet zomaar zonder een vergunning verkocht mogen worden, al dan niet naar het buitenland."
De overheid werkt inmiddels aan een betere wet- en regelgeving zodat dit soort langdurige en dure rechtszaken misschien niet meer nodig zijn. Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap geeft in een brief eind december 2022 aan dat de overheid een meer betrokken rol moet vervullen en dat cultuurgoederen van particuliere eigenaren een beschermde status kunnen krijgen. Daarmee moet voorkomen worden dat vondsten zoals deze Woerdense messing helm wellicht zelfs naar het buitenland verkocht kunnen worden. Maar snel gaat dat niet: "De herziening van de systematiek duurt naar verwachting enkele jaren", valt daar ook te lezen.
Die 37.000 euro kunnen er ook nog wel vanaf
Beneden bij de receptie van het Stadsmuseum in Woerden zitten vrijwilligers Gert en Bert en kijken met humor naar de gang van zaken. Of de helm al dat geld waard is dat de gemeente nu extra moet neerleggen? Bert Arts is heel stellig. "Woerden heeft weinig historische producten. Deze is hier gevonden en geeft goed aan dat het hier allemaal begonnen is. Met de Romeinen. Dus dat geld moeten we er zeker voor over hebben. De vraag blijft hoeveel zoiets waard is en daar denkt iedereen anders over."
Gert van Oudenallen beaamt dat: "Het is wat de gek ervoor geeft, toch? Net als met voetbal. Maar het geld klotst bij de overheid blijkbaar tegen de plinten op, met miljarden hier en miljarden daar. Dus die 37.000 euro kunnen er ook nog wel vanaf."
De helm is nog een aantal dagen te zien in het museum. Daarna wordt er verbouwd en wordt ook de tentoonstelling aangepast. Arja van Veldhuizen. "Maar ook dan willen we de helm weer een goede plek geven. We hopen dat hij nu voor altijd dicht bij ons blijft."
