Vrouwen die meededen aan de Elfstedentocht: 'Blijven zeuren voor een startnummer'

13 januari 2023, 16:15 • 3 minuten leestijd

Provincie Utrecht - Bittere kou, snijdende wind en honderd mannen die door Friesland trekken op klapperende noren. Het is een bekend beeld als je denkt aan de Elfstedentocht. Utrechtse marathonschaatser Jessica Merkens kende een hoop mannelijke winnaars van de schaatswedstrijd, maar vrouwelijke deelnemers en winnaars kon ze niet noemen. Reden voor haar om een boek te schrijven, Op Eigen Houtje, over de verhalen van deze vrouwen. 

Merkens, die ook sportjournalist en -onderzoeker is, heeft met veertien schaatsers gesproken. Het zijn allemaal vrouwen die hebben meegedaan aan de Elfstedentocht. Eén daarvan, Stien Kaiser, deed mee aan 'de Hel van '63'. Zij mocht toen wel mee schaatsen, maar niet deelnemen aan de competitie. "Ze werd enorm tegenwerkt door de schaatsbond. Die hadden niks voor vrouwenschaatsers geregeld," vertelt Merkens.

Bij haar eigen schaatsvereniging kwam Merkens Betty Westerveld tegen, die tweemaal de tweede plaats veroverde bij haar tochten. "Ik kende haar helemaal niet," zegt Merkens over de ontmoeting.

"Toen kreeg ik te horen wat voor strijd zij heeft moeten leveren om überhaupt dat startnummer te krijgen," vertelt Merkens. "Ze heeft heel veel moeten zeuren." Bij een andere wedstrijd, een paar jaar voor haar eerste Elfstedentocht, kreeg ze te horen dat de wedstrijd 'niet geschikt' was voor dames. Het verhaal en ontmoeting met Westerveld inspireerden Merkens om meer verhalen te zoeken.

De tegenspraak waar Westerveld en Kaiser mee te maken had klonk bekend voor de andere dertien geïnterviewden. "Er werd gezegd dat duursporten, zoals marathonschaatsen, slecht zou zijn voor de vruchtbaarheid," legt Merkens uit. "Ze zagen vrouwen liever thuis."

Tegen Kaiser werd ook gezegd dat ze te oud zou zijn om te presteren, terwijl zij vergelijkbare wedstrijden in het buitenland doorgaans won. Haar verhaal raakte Merkens het meest: "Ze was een enorme doordouwer en een heel indrukwekkend persoon."

Kaiser overleed afgelopen jaar. Zij woonde de laatste tien jaar van haar leven in Baarn. Merkens interviewde haar in 2021. Over 'de hel van '63' vertelde Kaiser haar hoe "het slagveld", zoals ze het zelf omschrijft, eruitzag.

Pas vanaf 1985 mochten vrouwen in de competitie meeschaatsen. Lenie van der Hoorn won dat jaar. Over haar vertelt Merkens: "Het was echt een taaie tante."

Inmiddels is het sportklimaat veranderd. Maar het weerklimaat óók. Tochten zoals de Elfstedentocht zijn afhankelijk van de temperatuur en die is sinds 1997 niet koud genoeg geweest voor een nieuwe editie. Merkens hoopt ooit nog een Elfstedentocht te schaatsen, maar schaatst voorlopig veel in het buitenland waar het wel koud genoeg is.

Bijvoorbeeld in Zweeds-Lapland. Daar kan het -20 worden en bevriest het zeewater zelfs nog. Maar ook daar wordt het warmer, merkt Merkens. "Tijdens onze wedstrijd vorig jaar hebben we geschaatst rond het nulpunt. Dat is voor daar wel heel warm."

En dat is jammer, zegt Merkens, niet alleen voor de wedstrijden zelf maar ook voor de emancipatie van vrouwen in de topsport. Want ondanks dat Nederland een vrouwenpeloton heeft en vrouwelijke schaatsers mee mogen doen aan alle wedstrijden, blijven verschillen tussen mannen en vrouwen bestaan. "We hebben andere sponsoren, kleinere sponsoren," legt Merkens uit, ook over haar eigen peloton.

Met de verandering van het klimaat, met als gevolg het verdwijnen van natuurijs, kan de gelijkheid tussen mannelijke en vrouwelijke schaatsers ook niet verder ontwikkelen. Maar Merkens blijft hoop houden dat ze ooit nog een Elfstedentocht zal schaatsen.