Het voorkomen van vrouwenmoord: dit zijn de rode vlaggen voor femicide

Ambulance bij de woning van de vrouw die vorig jaar werd gewurgd in Amersfoort.
Ambulance bij de woning van de vrouw die vorig jaar werd gewurgd in Amersfoort. © News United
Amersfoort - 'Man wurgt vriendin in Amersfoort', 'Nieuwegeiner vermoordt ex in Utrecht', 'Man opgepakt voor doodsteken partner in Overvecht'. Het is slechts een kleine greep uit de femicide-gevallen in onze regio. Wat is femicide en wat moet er gebeuren om het te voorkomen? Eerder signaleren dat het helemaal fout zit, is cruciaal. Maar hoe dan? Hulporganisaties Sterk Huis en Veilig Thuis hebben hiervoor met verschillende partijen de factsheet 'intieme terreur' opgesteld. "Die zou bij alle huisartsen op het prikbord moeten hangen."
Vandaag dient weer een rechtszaak rond femicide, oftewel vrouwenmoord. De 27-jarige Björn K. staat terecht. Hij wordt ervan verdacht dat hij vorig jaar juni zijn vriendin heeft gewurgd in haar woning aan de Bosappelgaarde in Amersfoort. De 24-jarige vrouw werd na reanimatie naar het UMC Utrecht gebracht. Daar overleed ze drie dagen later aan de gevolgen van hersenschade. Ook had ze een breuk in het ringkraakbeen van het strottenhoofd, doordat haar keel was dichtgeknepen. K. legde eerder al een bekentenis af.
Regelmatig lezen we over soortgelijk fataal partnergeweld. "We zijn gewend dat er dan wordt gesproken over een dood in de relationele sfeer, maar het is echt geweld gericht op vrouwen", zegt Lian Smits, bestuurder bij hulporganisatie Sterk Huis. "Het gaat namelijk om mannen die totale controle over een vrouw dachten te hebben en dat verliezen. Mannen die niet kunnen snappen dat vrouwen niet doen wat zij willen. Er is de laatste tijd meer aandacht voor omdat we met zijn allen wel begrijpen dat je er meer over kán weten en dat je het kan zien aankomen."

Wraak, jaloezie en gekrenkte trots

Precieze cijfers voor de provincie Utrecht ontbreken, maar landelijk worden de laatste jaren gemiddeld 43 vrouwen en meisjes om het leven gebracht. In ongeveer driekwart van de gevallen is de dader een partner of ex-partner. Vaak is er huiselijk geweld aan vooraf gegaan. Een aangekondigde relatiebreuk of scheiding kan vervolgens extra dreiging opleveren. Wraak, jaloezie en gekrenkte trots krijgen dan de overhand, mogelijk ook in combinatie met ernstige psychische problemen. Het kan leiden tot stalking en het starten van vele juridische procedures, maar regelmatig blijft het daar niet bij.

Bij femicide komt het ook voor dat er geen relatie is tussen de vrouw en de dader, soms gaat aan de moord dan seksueel misbruik vooraf. Er kan ook sprake zijn van vermeende schending van de familie-eer, eerwraak dus. Daarnaast is er fataal geweld tegen vrouwen die lesbisch zijn of uit de prostitutie willen stappen.

Intieme terreur

De hulporganisaties Veilig Thuis en Sterk Hart zien dat aan femicide vaak 'intieme terreur' vooraf gaat. Dat is een ernstige vorm van partnergeweld die gekenmerkt wordt door een patroon van controle en dwang. Het kan zich uiten in het isoleren, vernederen, intimideren en bedreigen van de partner, maar ook fysiek en seksueel geweld.
Volgens de hulporganisatie worden signalen van huiselijk geweld niet goed (h)erkend en opgevolgd. Met regelmatig een fatale afloop als gevolg. De 'factsheet Intieme terreur' moet professionals en bijvoorbeeld scholen en sportverenigingen wegwijs en alerter maken. Maar ook voor slachtoffers zelf is de sheet van groot belang.
Slachtoffers hebben soms zelf niet eens in de gaten dat ze er middenin zitten
Lian Smits, bestuurder bij Sterk Thuis
De situatie waarin de vrouwen zich bevinden verslechtert volgens Lian Smits van Sterk Huis vaak heel geleidelijk. Kenmerkend is in veel gevallen de stormachtige start van de relatie, de zogenoemde 'honeymoonfase'. Het slachtoffer wordt ingepalmd en verleid om snel te gaan samenwonen of trouwen. Dit kan gevolgd worden door dwangmatige controle, bijvoorbeeld door het huis te voorzien van camera’s, tracking devices op de mobiele telefoon of in de auto of het checken van mails, sociale media en zoekgedrag op internet.
Alle alarmbellen zouden hierbij al af moeten gaan, maar de realiteit is anders. "Slachtoffers hebben soms zelf niet eens in de gaten dat ze er middenin zitten en zijn geneigd hun situatie te bagatelliseren. Het gaat vaak stapsgewijs, ze raken er langzaam aan gewend en er zijn vaak veel excuses van 'ik zal het nooit meer doen'", vertelt Smits.
De factsheet Intieme terreur zou bij alle huisartsen op het prikbord moeten hangen, vindt ze. "Het gaat er niet om dat het een beetje ongezellig is thuis, maar dat herkend wordt dat het hartstikke fout zit. Slachtoffers zelf kunnen deze factsheet ook gebruiken om inzicht te krijgen in hun situatie waardoor ze zich realiseren: mijn veiligheid is in het geding."

Wat moet je weten, wat moet je doen of juist niet?

Het is goed om ervan op de hoogte te zijn dat intieme terreur in alle lagen van de bevolking voorkomt. Het advies is dan ook: laat je niet leiden door eerste indrukken en eigen voorkeuren. Bij intieme terreur kan de ene betrokkene kalm en prettig overkomen, de ander verward en grillig. Denk niet: waar twee vechten hebben twee schuld.
Intieme terreur hoeft ook niet altijd gepaard te gaan met fysiek geweld. Het beperken van de autonomie en de afhankelijkheid vergroten, is eveneens kenmerkend. Dat kan zich uiten in niet toestaan dat de partner gaat werken of naar school gaat en het beperken van toegang tot vervoer of de mobiele telefoon. Ook het financieel afhankelijk maken van de vrouw gebeurt geregeld.

Gaslighting en dreigementen

Een ander beproefd middel is gaslighting: psychologische manipulatie. De pleger zaait twijfel over het gezonde verstand van het slachtoffer, ontkent glashard de werkelijkheid of beweert precies het tegendeel van eerder door hem gedane uitspraken.
Vrouwen kunnen daarnaast te maken krijgen met chantage, seksuele dwang en kinderen of anderen die tegen hen worden opgezet door bijvoorbeeld roddels. Ook het dreigen met suïcide of het bedreigen van de kinderen of huisdieren komt voor.

Rode vlaggen

Het motief voor partnerdoding is veelal angst. Angst om door het slachtoffer verlaten te worden, gevolgd door het beschouwen van het slachtoffer als ‘eigendom’. Deze rode vlaggen zijn volgens de hulporganisaties vooral belangrijk om te herkennen in combinatie met persoonlijkheidsproblematiek, bezitsdrang, controledrift, jaloezie, drank- en drugsgebruik en ingrijpende factoren als werkloosheid, financiële stress en psychologische stress.
Er zijn nog meer rode vlaggen: bedreigingen, wapenbezit, wurgpogingen en het onthouden van acute zorg. Een red flag is ook een extreme angst bij het slachtoffer dat haar leven of dat van de kinderen in gevaar is of als het slachtoffer niet durft te spreken in de buurt van de partner.
Bij een melding over huiselijk geweld dan wel intieme terreur moet de lijst met rode vlaggen gecheckt worden om de kans op escalatie van geweld in te schatten. "Neem het slachtoffer serieus, de angst van het slachtoffer is een belangrijk signaal", wordt zorgverleners op het hart gedrukt.
Er kan gebruik worden gemaakt van hulpvragen en de onveiligheid moet samen met het slachtoffer worden besproken. Vrouwen kunnen in veiligheid worden gebracht bij acuut gevaar en het is van belang dat het gesprek met de pleger wordt aangegaan omdat dit de-escalerend kan werken. Ook het betrekken van het sociale netwerk kan helpen.
Professionals moeten de betrokkenen los van elkaar spreken en doorvragen op de feiten. Met betrokken kinderen moet besproken worden wat er gebeurd is en wat er nu moet gaan gebeuren. Ook moet voor hen een vertrouwenspersoon beschikbaar zijn.
Het advies is om bij constatering van intieme terreur contact op te nemen met Veilig Thuis of de politie. De factsheet vind je hier.

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.