Utrecht wil groeien, maar wat doet dat met de leefbaarheid? Twee deskundigen aan het woord

De gemeente Utrecht wil vooral inbreiden: woningen bouwen binnen de bestaande grenzen van de stad. Een groot deel van die woningen komt in de nieuwe wijk Merwede langs het Merwedekanaal, maar ook wordt in kleine ruimtes in bestaande wijken gebouwd. Daar ontkomen gemeenten niet aan volgens Marcel Cobussen. Hij is hoogleraar auditieve cultuur bij de Universiteit Leiden. Hij adviseert gemeenten hoe op een goede manier om te gaan met geluid.

"Het probleem van de steden is dat ze niet meer horizontaal kunnen uitbreiden. De natuur moet beschermd worden. Dat betekent dat ze verplicht zijn om te gaan bouwen in de stad waar sowieso wat minder ruimte is. Daar zal dus uiteindelijk natuur verdwijnen, zoals speelveldjes voor kinderen, omdat er woningen moeten komen."

Utrecht wil een zogeheten 10-minutenstad creëren, zodat je altijd binnen die 10 minuten bij je bestemming aankomt. Denk aan sporten, je ontspannen in de kroeg of in het groen. Er komen dus nieuwe centra in verschillende wijken, zoals bijvoorbeeld in Leidsche Rijn al het geval is.

Cobussen vindt dat een goed plan. "Ik vind dat dat de buitenwijken wel interessanter maakt. Dat zijn nu een soort slaapwijken waar overdag niet zoveel te doen is. 's Avonds parkeren mensen hun auto na hun werk en gaan hun huis binnen. Het hele idee dat er één centrum in een stad is waarbinnen alles zich afspeelt verandert."

Economisch geograaf Ton van Rietbergen van de Universiteit Utrecht heeft zijn twijfels over het plan van de 10-minutenstad. Hij heeft de visie van de gemeente Utrecht bestudeerd met zijn collega's. "Ik vraag mij af of het wel te realiseren is. Wij lachen ook een beetje om die 10-minutenstad. Dat komt uit het buitenland, maar hier in Utrecht is alles eigenlijk al makkelijk met de fiets te bereiken."

Van Rietbergen heeft zo zijn bedenkingen bij meer centra in de verschillende wijken. "Denk aan de Uithof, daar gebeurt helemaal niets. Zorg dat mensen er ook naartoe willen gaan of bouw er nog meer huizen zodat er ook meer mensen wonen. Dan kun je voorzieningen een beetje spreiden. Maar ik zie dat nu niet gebeuren. Mensen zullen in Utrecht toch altijd naar het centrum willen blijven gaan." De geograaf vraagt zich af of dat erg is. "Zo trekt bijvoorbeeld een drukke discotheek meer mensen dan eentje met weinig publiek."

Dat er vooral binnen de stadsgrenzen wordt gebouwd betekent dat meer mensen dicht op elkaar wonen. Hoogleraar Cobussen: "Het probleem is dat gemeenten worden gedwongen om alles op een vrij beperkte ruimte te creëren en dat leidt soms tot conflicten. Mensen willen én rustig wonen én de levendigheid van de stad hebben. Ze willen vlakbij sportfaciliteiten zitten en dat zijn dingen die soms moeilijk met elkaar verenigbaar zijn."

Het grote probleem is volgens Cobussen dat mensen steeds meer klagen over geluid. "Het wordt door het WHO, World Health Organisation, en ook door het RIVM onderkend als één van de grote problemen van deze tijd die de gezondheid van mensen behoorlijk kan aantasten. En je ziet dat bij stadsplanologen en architecten de aandacht voor geluid nog minimaal is. Ze houden zich wel aan de regelgeving, maar dat wil nog niet zeggen dat je een aangename geluidsomgeving creëert waar mensen zich prettig voelen."

Nu wordt op basis van decibelmetingen gekeken of het geluid van een horecabedrijf of een sportveld of een kinderdagverblijf de normen overschrijdt. Cobussen: "Het zit 'm niet alleen in de hardheid van het geluid. Er kunnen ook geluiden zijn met een bepaalde frequentie die bijzonder irritant zijn of omdat ze juist heel regelmatig of onregelmatig optreden, waardoor mensen enorm geïrriteerd kunnen raken. Of dat geluiden overdag niet te horen zijn, maar dat ze 's nachts, als het wat stiller is, juist te horen zijn zodat mensen niet kunnen slapen."

Geograaf Van Rietbergen vindt dat mensen wel erg veel klagen. "We zijn een heel verwend volk geworden. Als we dat vergelijken met vroeger waar men met gemiddeld zo'n vijf mensen in slecht geïsoleerde huizen woonden, dan valt het best mee. Velen gaan juist in de stad wonen voor de reuring. Mensen klagen overigens op het platteland ook over die haan die vroeg begint te kraaien." Volgens Van Rietbergen is er iets heel anders aan de hand. "Het heeft met de prijs te maken. Als je veel aan een woning hebt uitgegeven verwacht je ook meer."

Dat beaamt Cobussen: "Op het moment dat je voor een pand een behoorlijke prijs betaalt, dan koop je niet alleen het visuele woongenot, die luxe badkamer of de hoeveelheid kamers, maar dan koop je ook voor een deel rust. En op het moment dat dat niet gerealiseerd wordt, dan frustreert dat."

Vooral in de binnenstad van Utrecht wordt veel geklaagd over de geluidsoverlast van de horeca. Bewoners verenigd in Binnenstad030 willen dat de gemeente iets aan die overlast doet. Van Rietbergen: "Dit is een vaste club mensen die vaak klagen. De samenstelling van de binnenstad is ook drastisch veranderd. De binnenstad is toch een soort van pretpark geworden, wat veel mensen aantrekt. Er wonen ook relatief weinig en steeds minder mensen, maar diegenen die er wonen en vooral die er al langer wonen ervaren dit als overlast."

Toch kán er volgens Cobussen wel op een geschikte manier gebouwd worden in bijvoorbeeld de binnenstad. Hij neemt een kijkje bij een nieuwbouwwijkje tussen de Oudegracht en de Lange Nieuwstraat in Utrecht. Het is een klein stukje grond waar een aantal eengezinswoningen staan met tuintje en een appartementencomplex van driehoog. Cobussen is blij verrast.

"Wat een rust hier. Dit is een goeie plek om te wonen, want je creëert zo in de hectiek van de stad plaatsen waar je even kunt ontsnappen aan de drukte en het lawaai. Als je hier zo een tijdje staat hoor ik voornamelijk de eerste vogeltjes en je hoort een beetje de ventilatiesystemen. Ik hoor vrijwel geen verkeersgeluid, geen voetgangers, geen fietsers. En we zitten maar zo'n tien of twintig meter van de Oudegracht af. Dus dit is bijna de ideale plek zou ik zeggen. Dit is echt een heel goed voorbeeld van hoe in binnensteden gebouwd kan worden."

Geograaf Van Rietbergen pleit voor het verkeersluw maken van de stad. "Haal die brommer en scooter uit het centrum en misschien ook wel de auto, zeker bij wegen met nauwe fietspaden. Brommers en scooters nemen veel ruimte in. Je zou zelfs kunnen denken dat de snelheid van het verkeer omhoog gaat als we geen auto's zouden hebben in de binnenstad. Dan kun je namelijk met de fiets overal veel sneller komen, omdat je dan kunt doorrijden." Van Rietbergen vindt dat de gemeente Utrecht geen echte rigoureuze keuzes maakt. "Ik pleit altijd voor alles met de fiets. Geen tram, maar snelle fietsroutes."

Oplossingen voor plekken waar mensen geluidsoverlast ervaren door de voorzieningen zijn lastig volgens Cobussen. "Een pasklare oplossing is er niet. Ook is het niet zo dat als er op een bepaald moment geluid is dat dat meteen vertaalt moet worden naar overlast. Waar een stad naar zou kunnen streven is dat je een auditieve diversiteit creëert. Dus op de ene plek is het wat luidruchtig, op andere plekken is er niet overdadig veel geluid en er zijn plekken die echt een stuk stiller zijn. En dat heeft ook te maken met hoe je dat bouwtechnisch aanpakt."

Van Rietbergen vindt eigenlijk dat er helemaal niet zoveel woningen nodig zijn. "Als je in Utrecht huizen bouwt dan komen ze vol. Dat is wel zeker. Maar ik vergelijk het altijd met de jaren 50. Toen waren er 10 miljoen mensen in Nederland en 2 miljoen woningen. Nu zijn er 17,6 miljoen mensen en 8 miljoen woningen. Dat is dus 1,7 keer zoveel mensen en 4 keer zoveel woningen. Iedereen wil individueler wonen." Volgens Van Rietbergen is het te vergelijken met het fileprobleem. "Hoewel er steeds meer asfalt is, zijn de files niet verdwenen. Nog meer asfalt trekt alleen maar meer automobiliteit aan. Nu bouw je veel extra, maar wat er vooral gebeurt is dat de oude studentenhuizen worden vervangen door appartementen met één of twee mensen erin. Je kunt je ook afvragen of dat steeds meer alleen wonen niet tot die geconstateerde verminderde tolerantie leidt."

Volgens de geograaf wordt dit in de hand gewerkt door de regels van de overheid. "Moet je wel groter willen worden als stad. Ik ben daar een beetje sceptisch over. Ik vind dat je moet zorgen dat meer mensen in één woning wonen. We kunnen niet naar 17 miljoen woningen gaan. Laat mensen meer woningen delen. Elke regeling in Nederland dwingt je om alleen te wonen. Als je AOW hebt en je hebt een vriend of vriendin dan lever je AOW in als je gaat samenleven. Alles is op individualisme geënt. Als we dat nou 's veranderen dan heb je minder woningen nodig en komen er tegelijkertijd woningen vrij voor jongeren."

En als je dan toch nog geluidsoverlast ervaart zijn er nog wel wat mogelijkheden om dat enigszins te verminderen legt hoogleraar auditieve cultuur Cobussen uit. "Begin met dubbel glas, misschien slaapkamers naar de achterkant verplaatsen. Je zou ook kunnen denken aan gevelvergroening. Dat laatste doet niet zo heel veel, maar het helpt een klein beetje. En je zou een stad autoluwer kunnen maken dan dat ie nu is. Maar dat zijn oplossingen die meer symptoombestrijdingen zijn dan dat het een structurele oplossing is."