24 gesprekken in twee weken tijd: zo gingen de politieke overleggen met verkenner Danny de Vries

Danny de Vries begint zijn verkenning op woensdag 22 maart, precies een week na de verkiezingen. Op die dag voert hij twaalf afzonderlijke gesprekken met de twaalf kleinste partijen. De drie grote partijen - VVD, GroenLinks, BBB - mogen een dag later op bezoek komen.

Forum voor Democratie (Gesprek 1) heeft een voorkeur voor een rechtse coalitie en een akkoord op hoofdlijnen. SGP (2) wil een coalitie met BBB, GroenLinks, de "oude groenen" PvdA en ChristenUnie en de "nieuwe groenen" CDA en SGP. Volgens de PVV (3) is een samenwerking tussen BBB en GroenLinks niet realistisch en mag 'Trots op Utrecht' de titel van het coalitieakkoord worden. JA21 (4) heeft een voorkeur voor een coalitie van BBB, VVD, CDA en ChristenUnie, met gedoogsteun van SGP, JA21, PVV en 50PLUS.

VOLT (5) sluit niemand uit. De partij vindt dat zij zich, gezien de uitslag, bescheiden op moet stellen. Maar indien het nodig mocht zijn heeft de partij verschillende kandidaat-gedeputeerden klaar staan. ChristenUnie (6) wil een voortzetting van het huidige college (GL, PvdA, CU, CDA en D66), samen hebben zij 22 van de 49 zetels, aangevuld met de zeven zetels van de BBB. D66 (7) voelt zich ook goed bij die optie. Mocht dit niet samengaan met de BBB zouden zij ook de samenwerking willen verkennen met de VVD. CDA (8) ziet zich niet in een coalitie met de PvdD en vindt dat alleen in het uiterste geval er een coalitie kan komen zonder de BBB.

PvdA (9) heeft ook een voorkeur voor de huidige coalitie plus de BBB en ziet geen heil in deelname aan een coalitie waar zoveel BBB als VVD in zitten. 50PLUS (10) heeft moeite met de standpunten en handelswijze van GroenLinks, PvdA en Forum voor Democratie. PvdD (11) verklaart het succes van BBB vooral doordat in tijden van grote veranderingen altijd weerstand wordt ervaren en is voor een groene progressieve coalitie. En de SP (12) vindt zichzelf niet echt een coalitiepartner en gaat zich richten op haar eigen herstel.

Na een dag met twaalf gesprekken staan de grote drie bij verkenner De Vries op de stoep. De VVD (13) heeft ondanks de politieke tegenstellingen wel een persoonlijke klik met GroenLinks en ziet in het programma van de BBB veel overeenkomsten, maar 'de nieren zijn nog niet geproefd'. GroenLinks (14) stapt niet in een coalitie zonder de PvdA en de huidige coalitie uitbreiden met BBB is voor de partij een optie. Ook zou een aanvulling met de VVD mogelijk zijn, maar de partij ziet meer raakvlakken met BBB dan met de VVD.

De BBB (15) is als grootste partij als laatste aan de beurt. De partij heeft al wel een kennismakend gesprek gevoerd met GroenLinks, zonder de verkenner. BBB wil serieus samenwerking met GroenLinks onderzoeken. De BBB proeft bij D66 dat die partij niet met hen samen wil werken. En de partij wil geen akkoord voor vier jaar maar wil de hoofdlijnen na twee jaar opnieuw bekijken.

Na een kleine week nadenktijd gaat verkenner De Vries voor het eerst met meerdere partijen tegelijk in gesprek. Na een gesprek met het CDA en de PvdD (16) concludeert De Vries dat over de aanpak van de landbouw, transitie landelijk gebied en de uitvoering Hart van de Heuvelrug "een fundamenteel verschil van inzicht blijft en deze daarmee vrijwel onoverbrugbare punten blijven voor samenwerking in een coalitie." Een nieuwe coalitie van de huidige coalitie plus de PvdD lijkt daarmee van de baan.

ChristenUnie en VVD (17) sluiten elkaar in een gesprek niet uit. "Ze zijn bereid open en eerlijk verder het gesprek in te gaan", noteert De Vries. Wel twijfelt de ChristenUnie of de huidige bestuursstijl, met collegialiteit, vertrouwen en openheid naar de Staten, met de VVD kan worden vastgehouden.

Uit een gesprek met BBB en D66 (18) blijkt dat D66 de BBB in de provincie Utrecht niet uitsluit. De BBB had die indruk gekregen in landelijke berichtgeving over hoe D66 na de verkiezingen wil opereren en een eerste debat na de verkiezingen. Tot samenwerking komen kan ingewikkeld worden door de inhoudelijke verschillen, maar er zijn geen principiële belemmeringen, meldt D66. Als BBB deel uit gaat maken van een coalitie kan dat de stikstofgesprekken in de gebieden makkelijker maken. Maar D66 vreest dat wanneer je uitspreekt dat je altijd alleen op basis van vrijwilligheid werkt, de stikstofaanpak stilvalt, terwijl de urgentie hoog is. Afgesproken wordt dat beide partijen het gesprek eerst bespreken in hun fractie, daarna zullen ze nog een keer praten met de verkenner.

Op dezelfde dag schuiven BBB, GroenLinks, VVD en PvdA (19) tegelijk bij De Vries aan. Hier zeggen GroenLinks en PvdA nogmaals dat zij niet in een coalitie willen zonder elkaar, ook vinden zij een coalitie met BBB én VVD "een brug te ver." De VVD weet nog niet zeker of BBB bereid is of in staat is om compromissen te sluiten, maar er is een goede klik. De Vries zegt dat hij nog minimaal drie gesprekken wil voeren, in wisselende combinaties.

Een dag later melden de partijen zich bij de verkenner zonder de BBB (20). Hierin zegt GroenLinks dat het "supergaaf" zou zijn als een coalitie met BBB tot stand komt. Zij is bereid om heel ver te gaan tot samenwerking met BBB te komen, schrijft de verkenner. "Maar er is een ondergrens aan waar de partij mee in kan stemmen." Ook een samenwerking tussen GroenLinks/PvdA en VVD als kern voor een nieuwe coalitie is een werkbare variant, maar een coalitie met én BBB én VVD is een brug te ver.

BBB en VVD (21) spreken de wens uit samen in een coalitie zitting te nemen. Zo is de VVD verheugd dat BBB ook wil bouwen in polder Rijnenburg. Maar een coalitie met beide partijen is niet mogelijk omdat GroenLinks en PvdA niet met allebei de partijen in een coalitie te willen. Ook een coalitie 'over rechts' lijkt onmogelijk, omdat de ChristenUnie heeft gezegd niet aan zo'n coalitie deel te nemen.

Na het gesprek belt de verkenner met Henriette Rikkoert van de ChristenUnie. Zij zegt dat een coalitie met BBB en VVD ingewikkeld is omdat er dan weinig ruimte is de ingeslagen weg met de grote transities te vervolgen. Er ontstaat pas ruimte als daar in eventuele onderhandelingen een andere koers wordt gevaren dan die zij nu verwachten.

Twee dagen (22) na het eerste gesprek tussen BBB en D66 is de verkenner benieuwd hoe het gesprek in de eigen fractie is verlopen. BBB heeft geen gelegenheid gehad om met de fractie te overleggen, maar zegt een breed mandaat te hebben deze gesprekken te voeren. D66 heeft dat gesprek wel gevoerd en de partij wil haar nek uitsteken. De partij wil de komende vier jaar duidelijke vooruitgang boeken op het stikstofdossier, en meent dat met BBB in de coalitie de kansen dit samen met de sector op te pakken en de kansen op succes hoger is. De BBB is blij met de openingen en proeft bereidwilligheid bij D66. D66 zegt geen problemen te zien in een samenwerking met BBB, GroenLinks én VVD. Alleen heeft de partij wel wat opmerkingen over de bestuursstijl van de VVD.

Voornamelijk één gesprek tussen BBB en GroenLinks (23) over de toekomst van landbouw en natuur in Utrecht was "zeer inhoudelijk", vertelt Danny de Vries in het debat over zijn verkenning. GroenLinks heeft drie hoofdthema's die het met de BBB wil bespreken. Nationale en Europese wet-en regelgeving en daaruit voortvloeiende verplichtingen en doelen worden onverkort nagekomen, een lange termijn perspectief voor kringlooplandbouw en een robuustere natuur, en een streven naar meer grond per agrarisch bedrijf en minder dieren per hectare. BBB kan zich vinden in deze punten, en heeft een paar kleine aanpassingen.

GroenLinks wil agrariërs zekerheid beiden door bij sommige gronden aan te geven dat die een blijvende agrarische bestemming hebben. Rond de Natura2000-gebieden is het idee om buffergebieden aan te wijzen met als inzet extensieve landbouw. In gebieden met zeer sterke bodemdaling zou nog maar een deel van de grond het label ‘agrarisch’ krijgen. "BBB spreekt dat aan, bepleit maatwerk", schrijft de verkenner.

In het gesprek zegt BBB ook weinig verbinding te voelen met D66 en vernieuwing belangrijk te vinden. Daarom voelt zij niet voor de variant BBB met de huidige coalitie. Samenwerking met BBB én VVD is voor GroenLinks een brug te ver, geeft de partij nogmaals aan.

Een dag na het inhoudelijke gesprek, dinsdag 4 april, komen de BBB en GroenLinks nogmaals samen (24). De BBB voelt zich in het nauw gedreven door de vele eisen van GroenLinks. Zo wil de partij alleen met de PvdA in een coalitie, is een samenwerking tussen BBB en VVD een brug te ver en mikt de partij op een zo progressief mogelijke coalitie. Hierop zegt de BBB dat zij met de VVD heeft afgesproken alleen met elkaar in een coalitie te willen. BBB heeft niet voor het CDA gekozen omdat zij die partij zien als een middenpartij en zich wat dichter bij de VVD voelt staan. Het CDA is in de ogen van BBB wat meer directief dan de VVD, terwijl de ChristenUnie dat weer meer is dan het CDA. Met D66 zegt BBB weinig verbinding te voelen, omdat die partij volgens haar sterk directief is.

Omdat GroenLinks meermaals heeft gezegd niet met BBB én VVD te willen ziet de verkenner na het gesprek geen enkele optie meer voor een meerderheid. Als de impasse blijft, zal hij in zijn verslag en in het debat de optie van een middencoalitie neerleggen en daarbij aantekenen dat er een ‘slot’ op zit. En dat op alle andere varianten ook ergens een ‘slot’ zit. BBB en GroenLinks gaan praten met hun fractie, maar in de dagen daarna verandert niets.

Tot de verbazing van GroenLinks adviseert De Vries in zijn eindrapport een coalitie met de twee blokken GroenLinks/PvdA en BBB/VVD. Samen hebben zij 23 van de 49 zetels. Om tot een meerderheid te komen - en een evenwicht te behouden - adviseert de verkenner dat allebei de blokken nog een extra partij aandragen.