Namen Joods monument Zeist gegrift in steen én geheugen: 'Ze zijn verraden en gedeporteerd'

Het zijn twee van de in totaal 153 namen. In maart werd de granieten poort tijdelijk weggehaald en helemaal naar Drenthe getakeld, naar steenhouwerij Engberts. De 102 namen die er tot nu toe op stonden, werden één voor één uitgewist en daarna vervangen: meer dan vijftig nieuwe namen erbij en alles op alfabetische volgorde.

Gerrit van der Vorst en zijn vrouw Heleen bij 't Vuur zijn er weken-, zo niet maandenlang ingedoken: de namen en verhalen van Joden die niet alleen vervolgd en vermoord werden in Zeist, maar die ook anders om het leven kwamen. Het echtpaar woont al jaren in Zeist en werd benaderd om te kijken of de lijst met namen op het monument nog wel klopte. "Dat heeft ermee te maken dat we tegenwoordig wat ruimer herdenken", vertelt Gerrit achter het stuur, onderweg naar de steenhouwer in Assen, Drenthe. "We herdenken niet alleen de mensen die weggevoerd zijn en vermoord, maar bijvoorbeeld ook de mensen die zelfdoding hebben gepleegd, uit wanhoop over het lot dat ze te wachten stond. En met ons speurwerk in de archieven vonden we nog heel veel meer van dat soort verhalen."

Aangekomen in Assen valt meteen de gigantische poort op die hier in een loods op zijn zij ligt. Twee collega's zijn meerdere uren per dag bezig om een soort stickerfolie eraf te pulken. Letter voor letter worden de nieuwe namen blootgelegd op het graniet om daarna met een machine in het blok te worden gestraald.

Voor steenhouwer Ronald Haveman is het dagelijkse kost, ook al zijn het deze keer wel heel veel namen. "Ik doe eerst de letters die wat makkelijker zijn en daarna komt het priegelwerk." Dat zijn de a's, de e's en de g's, vertelt hij, priegelig vanwege de kleine rondjes die exact uitgesneden moeten worden zodat het stralen straks goed gaat. Ronald zit er met zijn neus bovenop, de stickerfolieletters dwarrelen op de grond naast zijn voeten. Toch voelt hij er weinig bij. "Ik kijk alleen maar naar de letters, ik heb nog geen naam gelezen."

Gerrit en Heleen kijken er met hele andere ogen naar. Niet alleen de namen, ook de leeftijden komen nu op het monument te staan. Heleen let al wekenlang op de juiste spelling en plaatsing van de namen. "Ik ben hier nu nog geen fout tegengekomen. En als dat gebeurt, ja, dan moeten we het erover hebben. Maar volgens mij doen de heren dat hartstikke goed." Ze wijst even op haar eigen papieren lijst met alle namen. "Kijk, het is heel mooi dat de leeftijden er nu bij komen, want deze jongen, Jacob Leezer, die was maar 3 jaar oud. En dat vind ik een hele andere impact hebben dan wanneer je geen leeftijden weet."

"Of kijk hier, Margareta Steiner-Henschel", wijst Gerrit nog een naam aan op de poort. "We hebben haar onderduikverhaal gevolgd, ze was de hele tijd samen met haar moeder die bijna blind was. Uiteindelijk zijn ze verraden en gedeporteerd. Nee, die verhalen raak je niet meer kwijt."

Ook de ontwerper van het monument, Victor Levie is vandaag even in Assen komen kijken. "Het gebeurt vaker, dat er namen op een monument moeten worden gewijzigd, ook op een monument in Amsterdam van mij is dat onlangs gebeurd, dat hoort erbij. De mensen waar het om gaat zijn ook belangrijker dan mijn ontwerp, dus ik vind dat niet zo erg", vertelt hij voordat hij weer in de auto naar de Randstad stapt.

Inmiddels staat het Joods monument weer op zijn oude plek in het Walkartpark. Gerrit van der Vorst komt kijken en maakt foto's voor zijn eigen archief. "De gemeente is opdrachtgever, maar het voelt een beetje als ons monument. Omdat we er zo lang mee bezig zijn geweest. We zullen hier geregeld met familie en vrienden langs gaan lopen om te laten zien hoe belangrijk wij het vinden."