Ouderenverzorger maakt dementie bespreekbaar in het theater: 'Ik haat het D-woord'

Hoe is het om te leven met dementie? En wie is de mens achter die ziekte? Dat zijn vragen die de voorstelling Helderman oproept. Theatermaker Thomas Borggrefe haalde inspiratie voor zijn voorstelling uit gesprekken en ervaringen met mensen met dementie.

Helderman gaat over een muzikant met dementie. De muziek houdt hem staande in het proces van dementie, het is zijn houvast. Thomas Borggrefe: "Ik denk dat we in het proces van dementie op zoek moeten gaan naar de momenten die nog mooi zijn en muziek opent de wereld van herinneringen, dat probeer ik ook uit te beelden. Een belangrijke zin in de voorstelling is: het hart krijgt geen dementie. Het hart, het gevoel blijft in takt. Tot de laatste ademtocht."

Thomas werkt al meer dan 30 jaar als geestelijk verzorger in de ouderenzorg, onder andere in de Geinse Hof in Nieuwegein. Vrijwel vanaf het begin maakte hij naast dat werk theater over de ziekte. "Ik vond het heel confronterend en dacht, hoe houd ik het vol? En bedacht, ik ga een halve dag spelen over dat wat ik heb meegemaakt."

Gaandeweg ging Thomas ook voor publiek spelen. "Ik kan het proces niet verzachten, het is een pittig proces, als je je partner, moeder of vader ziet veranderen. Maar ik wil mensen leren om er mee om te gaan, zodat ze niet meer de toeschouwer zijn. Dat ze niet meer de zieke man of vrouw zien, maar dat ze hun moeder, vader of partner op een heel andere manier leren kennen. Ik speel Ton van de Poel, die zegt ook, ik haat het D-woord, dementie, het betekent ontgeestelijken, minder geest, terwijl het tegendeel het geval is. Ik blijf Ton van de Poel, de geest, de ziel, het wezen van de mens blijft. De liefde, de kennis, maar ik kan niet meer communiceren wat ik voel. Dus de ander heeft de taak om met mij contact te maken. Ik kan dat wat in mij is niet meer naar buiten brengen, dus moet de ander in mijn binnenwereld stappen. Door te luisteren, stil te zijn, de ander vast te pakken, een herinnering op te roepen met een geur, met eten."

Door zijn voorstelling probeert Thomas om mensen te helpen zich in te leven in een leven met dementie. "Hoe kom ik in zijn of haar wereld, wat betekent gedrag, hoe kan ik communiceren met iemand die dementie heeft. Ik vind het heel erg mooi om dat naar buiten te brengen. Als je in die wereld kruipt dan krijg je contact. Een van de mooiste zinnen in de voorstelling is: of ik blijf toeschouwer van deze aftakeling, of ik verbind met met zijn of haar wereld. Als je daar in stapt beleef je prachtige momenten. Het fascineert me dat je in een wereld komt die bijna niet met taal te beschrijven is."

Toen de grootvader van Thomas dementie kreeg, vond hij het erg ingewikkeld om daar mee om te gaan. En daarom keerde hij zich van hem af. "De bron van mijn werk is dat ik een van de kleinkinderen ben die zijn grootvader nooit heeft bezocht. Ik heb het niet kunnen opbrengen om hem in zijn proces van dementie op te zoeken. Dat is nu zo'n 40 jaar geleden. Ik ontmoet heel vaak mijn grootvader ergens in de gestalte van iemand anders. Dat hij dingen zag die er niet meer zijn, dat hij angstig was, die blik die mensen hebben met dementie. Mensen zeggen wel: u speelt die lege blik zo mooi, maar het is een naar binnen gerichte blik, naar de binnenwereld. Het is belangrijk om die binnenwereld naar buiten te toveren. Zo heb ik helaas nooit contact met mijn grootvader gehad. Maar nu heel vaak wel."

De voorstelling Helderman is op 22 juni te zien bij de Kargadoor in Utrecht.

Na de voorstelling gaat Thomas in gesprek met zijn publiek.