Veel mensen somber over de toekomst, maar dat ligt niet aan waar je woont
24 mei, 05:31 • 5 minuten leestijd
Provincie Utrecht - Ruim 60 procent van de Nederlanders is somber over de kant die het opgaat met het land, dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Het SCP belicht ook de verschillen tussen mensen in het onbehagen en wat daar de achterliggende redenen van zijn.
In de provincie Utrecht is het gevoel van onbehagen net wat groter dan gemiddeld. Behalve in de stad Utrecht, daar is dat gevoel een stuk minder aanwezig. Die verschillen worden sinds de Provinciale Statenverkiezingen ook wel de kloof genoemd, met name tussen stad en platteland. Maar is er wel sprake van een een kloof? En waar zit die dan?
'Geen provincie zo verdeeld als Utrecht', schreef RTV Utrecht de dag na de Provinciale Statenverkiezingen. Daar gaf de verkiezingsuitslag ook aanleiding toe. In geen enkele andere provincie was het verschil tussen de twee grootste partijen zo klein, bovendien liggen de standpunten van GroenLinks en BBB op het oog mijlenver uit elkaar.
“Het is enorm gepolariseerd”, zei BBB-fractievoorzitter Anton Verleun bij het duidingsdebat over de verkiezingsuitslag. "De constatering dat er geen provincie zo verdeeld is als Utrecht is even terecht als zorgelijk", voegde PvdA-fractievoorzitter Hans Adriani daar aan toe. "En dan gaat het niet alleen over die kloof tussen stad en platteland." De PvdA'er zag meer verschillen, in achtergrond en met name in mogelijkheden. "Tussen mensen die zorgeloos de auto instappen en mensen die afhankelijk zijn van de bus terwijl die niet meer naar hun dorp rijdt."
De kloof die Adriani noemt, zie je als je de verkiezingsuitslag in Utrecht op de kaart bekijkt. BBB was de grote winnaar in de regio, maar vooral als je kijkt naar de plattelandsgemeenten. In Utrecht, Amersfoort en een handjevol gemeenten eromheen won GroenLinks.
De bakker en de advocaat
Bij het Sociaal en Cultureel Planbureau wordt niet gesproken van een kloof omdat die term een tweedeling suggereert met een groep mensen aan één kant die hetzelfde denken en een groep mensen helemaal aan de andere kant. Het SCP onderzocht maatschappelijk onbehagen, een bezorgdheid over de toekomst van de samenleving en het gevoel dat burgers daar machteloos tegenover staan. Op het gebied van dat onbehagen lijkt op het eerste oog een tweedeling zichtbaar op een kaart van het SCP. Op het kaartje is de provincie Utrecht lichtrood: een hoger dan gemiddeld gevoel van maatschappelijk onbehagen. In het hart van de provincie is een eilandje donkergroen: de stad Utrecht. Daar is het gemiddeld gevoel van onbehagen een stuk lager.
Vergelijk de twee kaartjes en een conclusie is snel getrokken. Zie je wel: er is een kloof tussen stad en platteland en dat zie je terug in de verkiezingsuitslag. Maar schijn bedriegt, zegt hoofdonderzoeker Emily Miltenburg.
"We hebben ook lang getwijfeld over dat kaartje", vertelt ze. Wat die kaart namelijk niet laat zien, is dat de verschillen tussen mensen binnen een gebied groter zijn dan de gemiddelde verschillen tussen gebieden. Wat Miltenburg maar wil zeggen: de bakker in de stad heeft meer gelijkenissen met de bakker op het platteland dan met de advocaat om de hoek.
Is er dan helemaal geen kloof? Ja en nee, zegt Miltenburg. De kloof is veel genuanceerder dan die lijkt en heeft weinig te maken met of iemand in Utrecht of Renswoude woont. Het gaat vooral om verschillen in kansen, opleidingsniveau en de maatschappelijke positie. "Het zijn eerder haarscheurtjes die overal lopen, en dat is niet zozeer een kloof tussen de stad en platteland, maar dat kan ook binnen een buurt het geval zijn."
Wel is het zo dat hoe verder buiten de Randstad en hoe landelijker het gebied, hoe meer mensen het gevoel hebben dat de landelijke politiek onvoldoende oog heeft voor de regio waarin ze wonen. "We zien geen kloof tussen inwoners van gebieden, maar je kan soms wel spreken over een kloof naar de politiek toe. Maar dit gevoel beperkt zich niet alleen tot plattelandsgebieden, en vinden we ook in grote steden."
Meer oog voor de regio nodig
Volgens het SCP is dat maatschappelijk onbehagen van alle tijden en hoeven die gevoelens niet per definitie zorgelijk te zijn. Wel zegt het onderzoeksinstituut dat een hoog onbehagen en de grote verschillen tussen groepen Nederlanders "nadelige gevolgen hebben voor de samenleving en onze democratie".
"Misschien is het goed om eens na te denken over democratische vernieuwingen", zegt Miltenburg. "Je moet dan denken aan een burgerberaad of een correctief referendum zodat je mensen meer kan betrekken bij besluitvorming en op die manier er ook voor kunt zorgen dat verschillende geluiden uit de samenleving gehoord worden."
Ook zou er meer oog moeten zijn voor de regio, aldus het SCP. Met name in gemeenten die ver van Den Haag liggen is er een sterker gevoel dat de landelijke politiek geen oog heeft voor de regio waarin ze wonen. Miltenburg: "Het zou goed zijn om te komen tot een betere regionale vertegenwoordiging in de Tweede Kamer en om de ervaren afstand tot de politiek te verkleinen." Daarnaast zou de nationale overheid met regionale partners in gesprek moeten gaan over hoe regionale problemen aan te pakken.
Volgens het SCP is het belangrijk dat de overheid kijkt naar 'brede welvaart'. Dan gaat het niet alleen om inkomen, maar ook om kansen en sociaal kapitaal. Zo zouden overheden bijvoorbeeld meer hulp kunnen bieden bij het verbeteren van digitale vaardigheden en het bestrijden van eenzaamheid zodat mensen zich weer meer betrokken voelen bij de maatschappij waarin ze leven.
Misschien wel het belangrijkste: beleidsbepalers moeten niet sturen op de symptomen van het onbehagen. "Zorg dat naar de onderliggende zorgen wordt geluisterd en de problemen van mensen worden opgelost."
Op zoek naar de kloof
Nederland lijkt meer verdeeld dan ooit. Op televisie gaat het vaak over een kloof tussen de Randstad en de rest van Nederland, op sociale media voeren de meest extreme opvattingen het hoogste woord. De wereld lijkt zwart-wit terwijl die polarisatie niet wetenschappelijk lijkt te onderbouwen. Dat neemt niet weg dat meer dan 60 procent van de Nederlanders zorgen heeft over de toekomst van Nederland. En hoewel de verschillen tussen Nederlanders groter zijn dan de verschillen tussen regio's zoals de stad en het platteland zijn er wel degelijk verschillen te benoemen tussen grote stedelijke gemeenten als Utrecht en plaatsen als Woerden en Renswoude.
In een reeks verhalen onder de noemer 'Op zoek naar de kloof' onderzoekt RTV Utrecht de komende tijd of er een kloof is tussen verschillende Utrechters, waar die dan zit en wat er voor nodig is om die kloof te dichten.
