Hoe Duitsland omgaat met de wolf: 'De mensen hebben ermee leren leven'

9 juni, 06:00 • 5 minuten leestijd

Een jonge wolf die in de bossen van Amerongen is gezien in mei 2023 © Bas van der Laak

Provincie Utrecht - Al meerdere keren zijn ze gezien in onze provincie, op straat in Zeist, maar ook in de bossen bij Amerongen: wolven. Af en toe laat een dier zich zien en steekt vanuit Gelderland de provinciegrens over, maar een wolf die zich echt in Utrecht vestigt om hier permanent te blijven - zover is het nog niet. Terwijl de wolven in Nederland nog met argusogen worden bekeken, zijn ze er in het oosten van Duitsland al langer aan gewend. 

"We hadden al beleid voor de wolf toen er nog niet eens een wolf was", vertelt Anja Kayser van de Rijksdienst voor natuur en milieu in de deelstaat Brandenburg, in de buurt van Berlijn. Van huis uit is Anja dierkundige en ecoloog en werkt nu al heel wat jaren voor de deelstaat Brandenburg. Daar heeft ze al met allerlei soorten dieren te maken gehad: van vleermuizen tot elanden en dus nu met wolven. Het beleid heet dan ook meteen 'Wolfsmanagementplan' in het Duits, want ze pakken het grondig aan bij de oosterburen. "In de jaren '90 stak de wolf al vaker over vanuit Polen. Ook daarvoor al, maar toen mocht er in Oost-Duitsland nog op gejaagd worden. En ook in Polen werd op de wolf geschoten. Dus er waren maar weinig dieren die het westen haalden."

Anja Kayser, wolvenexpert Brandenburg, Duitsland © RTV Utrecht

Na de val van de muur in 1989 en de hereniging van Oost- en West-Duitsland veranderde de wetgeving. En daarna kwam ook het EU-recht om de hoek kijken en werd de wolf een beschermde diersoort waar niet meer op geschoten mocht worden. Toen ontstond er ruimte voor de wolf om steeds verder richting westen te trekken.

"Eind jaren 90, toen de eerste wolven opdoken bij ons, wilden we daar ook op anticiperen. Dus vastleggen hoe je met de wolven omgaat, wat je doet met een dier dat opvalt, we wilden ook de mensen vooral informatie geven over de dieren", vertelt Anja Kayser verder. "Zowel jagers als natuurorganisaties wilden wat dat betreft samenwerken. Het is altijd beter als je al goed bent voorbereid op de komst van een nieuw dier. Je kan ze dan voor zijn met je kennis en de wolven leren minder snel bij als ze er eenmaal zijn. Als ze bijvoorbeeld merken dat er schapen rondlopen waar ze makkelijk bij kunnen, dan gaan ze daar natuurlijk ook sneller op af. En daar kan je anders maatregelen tegen nemen."

Even ter vergelijking, de verhouding tussen de provincie Utrecht en de deelstaat Brandenburg in het oosten van Duitsland © RTV Utrecht

Normaal gesproken gaan wolven vooral af op wild in het bos, maar als ze er makkelijk bij kunnen komen, doden ze ook schapen. Ook in Brandenburg gebeurt dat geregeld. De deelstaat is zo'n twintig keer groter dan de provincie Utrecht en dus zijn er in elke uithoek vrijwilligers aan de slag om te helpen met het monitoren van de wolf. Anja Kayser: "In het begin kwam de wolf vooral op de terreinen waar weinig tot geen mensen zijn, voormalige militaire oefenterreinen bijvoorbeeld ten noorden van Berlijn. Later merkten we dat ook de wolf opportunistisch is en ook andere plekken opzoekt, met meer bedrijvigheid."

En dus zijn er tal van regels en wetten voor schaapherders. Als een wolf een schaap doodt, dan kan de eigenaar gecompenseerd worden, maar alleen als hij de juiste afrasteringen en hekken heeft neergezet. Daarvoor kunnen ze een subsidie krijgen van de overheid, net als in sommige provincies in Nederland. "Dat moesten we ook eerst weer gaan leren. Hoe hoog moet een hek bijvoorbeeld zijn? Wanneer kan een wolf er nog overheen en wanneer niet? Welke aanvullende maatregelen zijn er nodig? En de dieren blijven voortdurend nieuwe dingen leren."

De Utrechtse historicus Maarten van Rossem vertelde eerder in onze serie over de wolf wat het IJzeren Gordijn voor het dier heeft betekend. "Er leven weer wolven in Nederland en dat is een hele bijzondere zaak. Wie had dat vijftig jaar geleden kunnen denken? En dat komt omdat het aantal wolven ook elders in Europa weer toeneemt. Dat is weer het gevolg van het Verdrag van Bern, dat is gesloten in 1979, geëffectueerd vanaf 1982. Toen is de wolf een beschermd roofdier geworden. Wie er toen nog op schoot, was strafbaar."

In Oost-Duitsland werden deze wetten dus pas na de val van de muur nageleefd. Van Rossem: "Door het einde van de Koude Oorlog verdween het IJzeren Gordijn. Dus wolven die daar achter leefden en daar actief bejaagd werden, konden toen migreren naar West-Europa. En zo was het einde van de Koude Oorlog niet alleen een zegen voor de Europese mens, maar in het bijzonder ook een zegen voor de Europese wolf. Dat IJzeren Gordijn was niet passabel voor de mens, maar ook niet passabel voor de wolf."

Waar is de wolf? Aflevering 1, april 2022

In 2006 vestigde zich de eerste wolf in Brandenburg volgens de statistieken. Zestien jaar later telt Brandenburg 49 wolvenroedels, waarvan 9 stelletjes met in totaal 177 welpen. Als de schade groot is, mogen de wolven die vaker problemen veroorzaken en veel dieren doden ook worden geschoten. Anja gebruikt het woord 'schieten' niet, maar zegt 'entnehmen' - weghalen of verwijderen. "Maar dat mag alleen als echt aangetoond is dat er herhaaldelijk schade is ontstaan door dezelfde wolf. Daarvoor hebben we een wolvenverordening in het leven geroepen. Dan moet juridisch wel alles kloppen, dan houdt iemand de schade langere tijd in de gaten. En ook de schapen worden precies onderzocht."

Meer deelstaten in Duitsland kennen deze regeling, ook de grensregio's Nedersaksen en Noordrijnwestfalen. Vanuit die regio's steekt de wolf regelmatig de grens over naar Nederland en heeft ook daar al schapen gedood. Vaak vinden er dan onderzoeken plaats door genetische laboratoria die ook internationaal werken. Daarnaast wisselen de verschillende overheden informatie over de wolf ook grensoverschrijdend uit.

Ondanks de ruimte in de deelstaat Brandenburg komen mens en wolf elkaar ook hier wel tegen. "In het verkeer bijvoorbeeld, wolven associëren auto's in eerste instantie niet meteen met mensen, dus ze worden wel eens aangereden. Of we hier gewend zijn aan de wolf? Gewend is misschien niet het juiste woord, maar we hebben wel geleerd om mét de wolf te leven. Het haalt in ieder geval niet meer de voorpagina's."

Dat de wolven er weer zijn, leidt ook tot meer kennis die Noord-Europese landen al kwijt waren geraakt. Zo leren schaapherders weer hoe ze hun herdershonden beter kunnen trainen bijvoorbeeld. Anja Kayser: "Daarnaast hebben we nu in iedere uithoek van onze deelstaat enorm veel vrijwilligers die allemaal data verzamelen over het dier, foto's of opnames, exacte locaties - dat kunnen we goed gebruiken om de dieren beter dan ooit in kaart te brengen."

Wolven in Nederland

In Nederland houdt overheidsinstantie BIJ12 alles bij over de wolf. BIJ12 ondersteunt provincies bij de uitvoering van wettelijke taken en verzamelt kennis, informatie en data. Hier kan je nalezen hoeveel wolven zich in Nederland hebben gevestigd, zie je de waarnemingen, maar kan je ook schade melden en informatie over compensatie van die schade vinden.

Als je zelf een wolf ziet, kan je terecht bij het Wolvenmeldpunt. Je kan de exacte locatie doorgeven, maar ook foto- of filmmateriaal uploaden.