Yad Vashem-onderscheiding postuum uitgereikt aan kardinaal De Jong

De Yad Vashem-onderscheiding is in het leven geroepen voor niet-Joodse mensen die Joden hebben geholpen om te ontkomen aan de Holocaust. De Jong zorgde er in de oorlog onder meer voor dat Joodse kinderen onderduikadressen kregen.

"Hij was leider van het verzet", vertelt hulpbisschop Herman Woorts. Wat het verzet van De Jong ook bijzonder maakte is dat hij zich openlijk uitsprak tegen de bezetter. "Het meest in het oog springende feit is dat hij, samen met andere Nederlandse bisschoppen, een aantal keren publiekelijk protest heeft aangetekend tegen de maatregelen van de nazi's, waaronder de Jodendeportatie."

Dat gebeurde door middel van brieven die in alle Katholieke kerken werden voorgelezen tijdens de oorlog. "De nazi's zijn hier die ochtend geweest, zodat het afgeblazen zou worden, maar hij heeft de andere vijf bisschoppen gebeld met de boodschap: het gaat door!"

Een opmerkelijke actie, zegt hulpbisschop Woorts. En eentje met gevolgen. "Als represaillemaatregel zijn katholiek geworden Joden naar concentratiekampen gebracht. Eén van hen was Edith Stein, een bekende filosofe. Het punt is: wij kunnen spreken, maar anderen moeten de gevolgen dragen."

De Jong liep ook persoonlijk gevaar door zijn verzet. In een kluis van het bisschoppelijk paleis aan de Maliebaan in Utrecht bewaarde hij de geheime administratie van de onderduiknamen van Joodse kinderen. Op diezelfde Maliebaan zat even verderop ook het hoofdkwartier van de SS.

Na de oorlog werd De Jong benoemd tot kardinaal, na paus de hoogste rang in de rooms-katholieke kerk. Ook werd hij benoemd tot Ridder Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw, een zeldzaam hoge onderscheiding in Nederland.

Zo'n vijf jaar geleden droegen toenmalig aartsbisschop Wim Eijk van Utrecht en arts Hans Themans De Jong voor voor de Yad Vashem-onderscheiding. Dokter Themans overleefde de oorlog door onder te duiken bij rooms-katholieken. Themans overleed in 2017 en heeft de toekenning zelf niet meer mee kunnen maken.

Even leek het erop dat de kardinaal toch niet onderscheiden zou worden. Eijk trok de aanvraag bijna vier jaar geleden weer in omdat er twijfels waren ontstaan over de rol van De Jong kort na de oorlog. Die twijfels hadden te maken met zijn naaste medewerker Felix van de Loo. Die zou zijn neef Wilhelm van de Loo zou hebben willen redden van het vuurpeloton. Wilhelm was een beruchte SS'er en Felix zou zijn netwerk hebben gebruikt om te voorkomen dat zijn neef ter dood werd veroordeeld.

Daarmee rees de cruciale vraag of kardinaal De Jong hierbij betrokken was. De Jong was namelijk gevraagd een gratieverzoek voor de man in te dienen. Uit brieven die werden gevonden is inmiddels gebleken dat de kardinaal dat niet van plan was. Hij was - na overleg met zijn medewerker Van de Loo - tot de conclusie gekomen dat de feiten 'te erg' waren. Toen dit onderzoek De Jong vrijpleitte, deed Eijk opnieuw een aanvraag. Dat verzoek is uiteindelijk gehonoreerd.

In de tuin van het herinneringscentrum in Jeruzalem wordt voor kardinaal De Jong een boom geplant.